Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται πονοκέφαλοι που προκαλούνται από φάρμακα (παραδείγματος χάριν, μερικά από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για καρδιολογικά προβλήματα, όπως τα αγγειοδιασταλτικά φάρμακα που αποκαλούνται νιτρώδη μπορεί να προκαλέσουν πονοκέφαλο, αλλά και διάφορα άλλα φάρμακα), ο πονοκέφαλος λόγω της κατάχρησης οινοπνεύματος («hangover»), οι πονοκέφαλοι που οφείλονται στην κατάχρηση αναλγητικών φαρμάκων, που αποτελούν τη σημαντικότερη περίπτωση της κατηγορίας αυτης και οι πονοκέφαλοι από κατάχρηση ή και από έλλειψη καφεΐνης.
Κεφαλαλγία από κατάχρηση αναλγητικών
Η κατάχρηση αναλγητικών, που λαμβάνονται για πονοκέφαλο ή για οποιοδήποτε άλλο λόγο, είναι δυστυχώς πολύ συχνό φαινόμενο και σημαντικό πρόβλημα στις σύγχρονες κοινωνίες. Μάλιστα, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, που συγκεκριμένα ισχυρά αναλγητικά διακινούνται σχετικά ευκολα, αντιμετωπίζουν τα τελευταία 20 χρόνια μια πραγματική επιδημία προβλημάτων σε ασθενείς που ανεξέλεγτα χρησιμοποιούν τέτοια φάρμακα. Στη χώρα μας, οι περιπτώσεις κατάχρησης φαρμάκων αφορούν είτε μη συνταγογραφούμενα φάρμακα (για παράδειγμα: η παρακεταμόλη), είτε φάρμακα που είναι συνταγογραφούμενα (για παράδειγμα: οι τριπτάνες η ο συνδυασμός παρακεταμόλης με κωδεΐνη).
Αν κάποιος άνθρωπος καταναλώνει πάνω από 10-15 ημέρες το μήνα παυσίπονα χάπια οποιουδήποτε είδους, για να αντιμετωπίσει κάποιον πονοκέφαλο, μπορούμε να πουμε πως κάνει κατάχρηση αναλγητικών.
Το όριο της κατάχρησης εξαρτάται από το είδος του φαρμάκου: Στις τριπτάνες και στους συνδυασμους αναλγητικών, όπως ο συνδυαμός παρακεταμόλη/καφεΐνη/ασπιρίνη, το όριο της κατάχρησης είναι οι 10 ημέρες το μήνα, στα απλά αναλγητικά (παρακεταμόλη), το όριο είναι οι 15 μέρες το μήνα.
Συνήθως, πρόκειται για ανθρώπους που έχουν ημικρανία ή πονοκέφαλο τάσεως για πολλά χρόνια και που, με την πάροδο των ετών, οι κρίσεις πονοκεφάλου γίνονται σταδιακά συχνότερες και πιο ισχυρές και οι ασθενείς λαμβάνουν όλο και περισσότερα φάρμακα. Σταδιακά, οι πονοκέφαλοι μπορούν να γίνουν καθημερινοί, συνοδευόμενοι από καθημερινή χρήση φαρμάκων και αυτό γιατί η αυξημένη χρήση φαρμάκων καθιστά τον πονοκέφαλο πιο ανθεκτικό και έτσι η κατάσταση διαιωνίζεται, οδηγώντας διαρκώς σε μεγαλύτερη χρήση φαρμάκων και σε ανθεκτικότερους και συχνότερους πονοκεφάλους. Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν φταίει κάποιο συγκεκριμένο φάρμακο, αλλά ότι η χρόνια καθημερινή κεφαλαλγία εξαιτίας κατάχρησης φαρμάκων μπορεί να εμφανιστεί με κάθε φάρμακο, από τα πιο απλά (π.χ. παρακεταμόλη) ως τα πιο σύγχρονα (π.χ. τριπτάνες). Φαίνεται, ότι αυτό που φταίει είναι η κακή χρήση των φαρμάκων και η μη ύπαρξη ορίων στη χρήση τους.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί ότι πολύ συχνά η κατάχρηση γίνεται σε φάρμακα τα οποία θεωρούνται “αθώα” και “ήπια” αναλγητικά. Στην πράξη όμως κανένα αναλγητικό δεν είναι αθώο όταν λαμβάνεται ιδιαίτερα συχνά ακόμα κι αν πρόκειται για φάρμακο ευρείας χρήσης, που πωλείται παντού ή που διαφημίζεται ευρέως στην τηλεόραση και στα μέσα.
Η κατάχρηση φαρμάκων είναι λοιπόν εξαιρετικά σημαντικό να αντιμετωπίζεται γιατί, πέρα από την επιβάρυνση που μπορεί να προκαλέσει στην υγεία η υπέρμετρη χρήση φαρμάκων, όπως αναφέρθηκε, οδηγεί σε πονοκέφαλο ή να συμβάλει στην διαιώνιση των πονοκεφάλων, καθιστώντας τους πιο συχνούς και πιο ανθεκτικούς στη θεραπεία.
Ο πονοκέφαλος από κατάχρηση παυσιπόνων απαιτεί ειδική θεραπεία, που χορηγείται από νευρολόγους ειδικευμένους σε θέματα πονοκεφάλων και είναι από τις πιο δύσκολες στην αντιμετώπισή του μορφές πονοκεφάλου.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μερικές φορές και το “αντίθετο” φαινόμενο από την κατάχρηση φαρμάκων. Πρόκειται για ανθρώπους που αρνούνται να κάνουν χρήση αναλγητικών, ακόμη και σε λογική και ιατρικά αποδεκτή ποσότητα. Αν και αυτό αποτελεί μια προσωπική -και, ως τέτοια, σεβαστή- επιλογή, θα πρέπει να τονιστεί πως η πρακτική αυτή οδηγεί σε πλημμελή διαχείριση του προβλήματος της κεφαλαλγίας και, συχνά, σε σημαντική επιβάρυνση στην ποιότητα ζωής.
Πονοκέφαλοι από κατάχρηση ή και από έλλειψη καφεΐνης
Η καφεΐνη είναι ουσία με φυσική αναλγητική ιδιότητα. Για αυτό και υπάρχουν παυσίπονα που την περιέχουν (πολύ γνωστός ο συνδυασμός παρακεταμόλης και καφεΐνης, που είναι γνωστό πως έχει ισχυρότερη δράση από την σκέτη παρακεταμόλη). Στην καθημερινότητα μας, η καφεΐνη βρίσκεται σε σημαντική ποσότητα στον καφέ, αλλά και σε κάποια αναψυκτικά τύπου κόλα.
Η καφεΐνη ως ουσία μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο στις εξής 2 περιπτώσεις. Όταν υπάρχει κατάχρηση, το οποίο αδρά αντιστοιχεί σε χρήση πάνω από 3 καφέδων την ημέρα, φαίνεται ότι σχετίζεται με μια τάση για σταδιακή αύξηση της συχνότητας των πονοκεφάλων. Επίσης, σε άτομα με τακτική χρήση της, αλλά ακόμη περισσότερο αν υπάρχει αυξημένη χρήση, η έλλειψη καφεΐνης μπορεί να σχετίζεται με εμφάνιση πονοκεφάλου. Αυτό το παρατηρούμε σε άτομα που καθυστερούν πολύ να λάβουν την συνηθισμένη δόση της καφεΐνης.
Συμπερασματικά, η χρήση της καφεΐνης πρέπει να ρυθμίζεται σωστά σε άτομα με συχνούς πονοκεφάλους.