Κεφαλαλγία και δυσλειτουργία του στοματογναθικού συστήματος
Γράφει ο: Κούτρης Μιχαήλ, Επίκουρος Καθηγητής Οδοντιατρικής Σχολής ACTA, Άμστερνταμ. President-Elect INfORM Group, IADR, Πρόεδρος Επιτροπής Έρευνας Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Στοματοπροσωπικού Πόνου (EAOPD), Ιδρυτικό μέλος Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Στοματοπροσωπικού Πόνου (EAOPD).
Η δυσλειτουργία του στοματογναθικού συστήματος (γνωστή και ως “κροταφογναθικές διαταραχές” ή “στοματογναθικές διαταραχές”) είναι ο ιατρικός όρος που περιλαμβάνει τις μυοσκελετικές διαταραχές των κροταφογναθικών αρθρώσεων και των μασητήριων μυών. Στα αγγλικά ο όρος είναι γνωστός ως Temporomandibular disorders (TMD).
Οι κροταφογναθικές αρθρώσεις είναι οι δύο αρθρώσεις που βρίσκονται ακριβώς μπροστά από τα αυτιά και συνδέουν την κάτω γνάθο (σαγόνι) με το κρανίο. Οι μασητήριοι μύες είναι οι μύες που είναι απαραίτητοι για να μασήσουμε την τροφή μας με πιο σημαντικούς τους μασητήρες (που βρίσκονται στις παρειές/μάγουλα) και τους κροταφίτες (που βρίσκονται στην περιοχή των κροτάφων).
Τα κυριότερα συμπτώματα της δυσλειτουργίας του στοματογναθικού συστήματος είναι πόνος, ήχοι από τις κροταφογναθικές αρθρώσεις και αδυναμία ή περιορισμός κίνησης της κάτω γνάθου. Ο πόνος είναι το πιο συχνό σύμπτωμα και μπορεί να εντοπίζεται είτε στη μία, είτε και στις δύο πλευρές του κεφαλιού, στις περιοχές μπροστά από το αυτί, στην περιοχή των κροτάφων ή και στα μάγουλα Ο πόνος είναι συνήθως μέσης έντασης, διακοπτόμενος και επιδεινώνεται κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της κάτω γνάθου όπως στο μάσημα (ειδικά σκληρών τροφών), το άνοιγμα του στόματος, το χασμουρητό, την ομιλία, κτλ. Ειδικά όταν ο πόνος προέρχεται από τους κροταφίτες μύες οι ασθενείς τον περιγράφουν «σαν μια τανάλια που σφίγγει το κεφάλι τους». Οι ήχοι από τις αρθρώσεις μπορεί να είναι διαφόρων τύπων. Πολλοί ασθενείς εμφανίζουν επίσης αδυναμία ή περιορισμό στην κίνηση της κάτω γνάθου, παραπονούμενοι ότι δεν μπορούν να ανοίξουν το στόμα τους ή να χασμουρηθούν όπως πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων.
Επειδή η ένταση του πόνου σε ασθενείς που αναπτύσσουν δυσλειτουργία του στοματογναθικού συστήματος συνήθως δεν είναι ακραία, οι ασθενείς είναι σε θέση να συνεχίσουν τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Όταν όμως ο πόνος γίνεται χρόνιος και όταν συνυπάρχει με άλλες αιτίες πόνου στο πρόσωπο όπως πόνο από τα δόντια, κεφαλαλγία οποιαδήποτε μορφής και άλλα, μπορεί να έχει πολλές συνέπειες στην κοινωνική αλλά και ψυχική ισορροπία του ασθενούς, κάνοντάς τον να αποφεύγει κοινωνικές συναναστροφές και να αναπτύσσει μελαγχολικά συναισθήματα.
Η δυσλειτουργία του στοματογναθικού συστήματος εμφανίζεται συνήθως στον γυναικείο πληθυσμό σε αναλογία 3:1 σε σχέση με τον αντρικό, ενώ στα άτομα που αναζητούν βοήθεια για τα συμπτώματά τους, η αναλογία φτάνει ακόμα και το 9:1. Συνήθως προσβάλλονται άτομα ηλικίας 35-50 ετών, χωρίς βέβαια να αποκλείονται συμπτώματα ακόμα και σε παιδιά ή σε άτομα μεγάλης ηλικίας. Η αιτιολογία της δυσλειτουργίας του στοματογναθικού συστήματος έχει αποτελέσει πεδίο αντιπαραθέσεων στη διεθνή βιβλιογραφία. Σήμερα πιστεύουμε ότι είναι πολυπαραγοντική, πράγμα που σημαίνει ότι πολλοί διαφορετικοί παράγοντες μπορούν να προδιαθέτουν, να ξεκινήσουν ή να διαιωνίσουν τα συμπτώματα. Πρωταγωνιστικό ρόλο παίζουν καθημερινές συνήθειες όπως ο βρυγμός (σφίξιμο και τρίξιμο δοντιών), το μάσημα τσίχλας, το δάγκωμα νυχιών και άλλες που μπορούν να οδηγήσουν σε υπερφόρτιση των μυών και των αρθρώσεων. Άλλοι παράγοντες όπως τραύμα στο πρόσωπο, συστηματικές παθήσεις (όπως αρθρίτιδες, μυοσκελετικές παθήσεις και λοιπά), αλλά και γενετικοί παράγοντες σε συνδυασμό με διάφορους επιβαρυντικούς ψυχοκοινωνικούς παράγοντες μπορούν να επιβαρύνουν την ένταση και τη διάρκεια των συμπτωμάτων.
Διάγνωση και θεραπεία της δυσλειτουργίας του στοματογναθικού συστήματος
Η διάγνωση της δυσλειτουργίας του στοματογναθικού συστήματος γίνεται από κατάλληλα εκπαιδευμένο οδοντίατρο ή από εξειδικευμένο Οδοντίατρο-Γναθολόγο. Για να τεθεί η ορθή διάγνωση πρέπει να ληφθεί ένα λεπτομερές ιστορικό, να γίνει πλήρης και λεπτομερής κλινική εξέταση των μασητήριων μυών και των κροταφογναθικών διαρθρώσεων και έλεγχος και καταγραφή της κινητικότητας της κάτω γνάθου. Τις περισσότερες φορές χρειάζεται να γίνει και απεικονιστικός έλεγχος (με πανοραμική ακτινογραφία, αξονική ή σπάνια μαγνητική τομογραφία) για τη διερεύνηση της περιοχής. Πολλές φορές θα πρέπει να συνυπολογιστούν και άλλες αιτίες που μπορούν να ευθύνονται για τα συμπτώματα όπως οδοντιατρικά προβλήματα ή κεφαλαλγίες και δημιουργούν αυτό που ονομάζουμε συννοσηρότητα.
Όταν έχει τεθεί η ορθή διάγνωση, η θεραπεία ξεκινάει με την πλήρη ενημέρωση του ασθενούς για τα ευρήματα, την αιτιολογία των συμπτωμάτων και το σχέδιο θεραπείας μας. Το στάδιο αυτό είναι από τα πιο σημαντικά και έχει αποδειχθεί ότι είναι άκρως απαραίτητο και αυξάνει τα ποσοστά επιτυχίας της θεραπείας. Ανάλογα με τη διάγνωση, το θεραπευτικό σχήμα μπορεί να περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή (με αναλγητικά φάρμακα), ειδικό και εξατομικευμένο πρόγραμμα κινησιοθεραπείας της κάτω γνάθου και κατασκευή ενδοστοματικού νάρθηκα σταθεροποίησης. Η επιλογή των θεραπευτικών μέσων, αλλά και της αλληλουχίας που αυτά θα χρησιμοποιηθούν, εξαρτάται και προσαρμόζεται σε κάθε ασθενή. Απαραίτητη είναι η συχνή παρακολούθηση του ασθενούς στη διάρκεια της θεραπείας ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Τα ποσοστά επιτυχίας της συντηρητικής αυτής αντιμετώπισης της δυσλειτουργίας είναι υψηλά και αγγίζουν το 90%. Ακόμα και όταν ολοκληρωθεί η θεραπεία όμως, ο ασθενής πρέπει να λαμβάνει σαφείς οδηγίες ούτως ώστε να προληφθεί τυχόν υποτροπή. Σε περίπτωση που το αποτέλεσμα δεν είναι το επιθυμητό, θα πρέπει να γίνεται επαναξιολόγηση της διάγνωσης και αν χρειαστεί περαιτέρω διερεύνηση με τη βοήθεια συναδέλφων άλλων οδοντιατρικών και ιατρικών ειδικοτήτων.
Η συμβολή τόσο οδοντιατρικών, όσο και άλλων ιατρικών ειδικοτήτων είναι απαραίτητη σε περίπτωση συνύπαρξης και άλλων παθήσεων. Για παράδειγμα, πολλοί ασθενείς με δυσλειτουργία του στοματογναθικού συστήματος μπορεί να εμφανίζουν ταυτόχρονα συνυπάρχουσα κεφαλαλγία, π.χ. ημικρανία. Σε μια τέτοια περίπτωση απαιτείται αγαστή συνεργασία μας με τον ειδικό Νευρολόγο που θα αντιμετωπίσει την κεφαλαλγία του ασθενούς. Η συχνή και ουσιαστική επικοινωνία και συνεργασία μας είναι αυτή που θα καταφέρει να ανακουφίσει τον ασθενή μειώνοντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο επανεμφάνισης των συμπτωμάτων στο μέλλον.
———————————
To κείμενο του Δρ. Μ. Κούτρη “Κεφαλαλγία και στοματογναθικές διαταραχές” περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Δρ. Μ. Βικελή με τίτλο “Ημικρανία και άλλες Κεφαλαλγίες”, έκδοση του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος (Αθήνα, 2021).
——————————
Δείτε στο παρακάτω βίντεο απόσπασμα από την εκπομπή “Συμβαίνει Τώρα” με την Πόπη Τσαπανίδου, όπου γίνεται αναφορά στο πως μπορεί να σχετίζονται οι πονοκέφαλοι με προβλήματα στην γνάθο και την κροταφογναθική άρθρωση (NET TV, 23/2/2009).
Άλλοι Πονοκέφαλοι
- Κεφαλαλγία στους ηλικιωμένους
- Κεφαλαλγία και στοματογναθικές διαταραχές
- Ινιακή νευραλγία
- Πόνος στον αυχένα και “αυχενικό σύνδρομο”
- Πόνος στο κεφάλι “σαν ρεύμα” και Νευραλγία Τριδύμου
- Συνεχής μονόπλευρη κεφαλαλγία (hemicrania continua)
- Παροξυσμική μονόπλευρη κεφαλαλγία (Paroxysmal hemicrania)
- Ίλιγγος
- Πονοκέφαλος που οφείλεται σε λοίμωξη ή φλεγμονή
- Πονοκέφαλος που οφείλεται σε χρήση φαρμάκου ή ουσίας
- Πονοκέφαλος που οφείλεται σε όγκο του εγκεφάλου
- Πονοκέφαλος που οφείλεται σε ανεύρυσμα του εγκεφάλου
- Πονοκέφαλος εξαιτίας κάκωσης (χτυπήματος) στο κεφάλι ή στο λαιμό