Η ανάγκη για μείωση της συχνότητας, τη διάρκειας και της έντασης των κρίσεων ημικρανίας, αλλά και της μείωσης αναλγητικών φαρμάκων, οδηγεί συχνά στην επιλογή χρήσης μιας προφυλακτικής θεραπείας. Η νέα γενιά φαρμάκων για την ημικρανία είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα και έχει μεγάλες διαφορές από τις παλαιότερες θεραπείες, που συχνά είχαν κάποια σημαντικά μεινεκτήματα (δείτε αναλυτικά στο τέλος της σελίδας αυτής)

Τι είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα για την ημικρανία

Πρόκειται για αντισώματα, πανομοιότυπα με αυτά που ο οργανισμός μας συνθέτει για να αντιμετωπίσει ιούς και βακτήρια, που όμως είναι κατασκευασμένα να αδρανοποιούν ένα χημικό μόριο του οργανισμού μας που ονομάζεται CGRP. To CGRP υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους, αλλά στους ημικρανικούς παίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία κρίσεων ημικρανίας, καθώς έχει δράση τόσο στα αγγεία των μηνίγγων, όσο και στο σύστημα του τριδύμου νεύρου. Έτσι, δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας τα μονοκλωνικά αντισώματα για την ημικρανία, που εξουδετερώνουν το CGRP ή τον υποδοχέα του. Μάλιστα, η απόλυτα εξειδικευμένη τους δράση, η οποία σε αντίθεση με άλλα μονοκλωνικά αντισώματα που κυκλοφορούν για άλλες παθήσεις δεν αφορά το ανοσοποιητικό, οδήγησε στο πολύ μικρό ποσοστό παρενεργειών, κάτι πολύ σημαντικό όταν η θεραπεία αφορά μία πάθηση όπως η ημικρανία.

Ποια μονοκλωνικά αντισώματα για την ημικρανία κυκλοφορούν στην Ελλάδα

Το πρώτο φάρμακο της κατηγορίας που κυκλοφόρησε έχει την εμπορική ονομασία Aimovig™ και περιέχει το μονοκλωνικό αντίσωμα erenumab. Μάλιστα, οι κλινικές μελέτες του συγκεκριμένου φαρμάκου διεξήχθησαν και στην Ελλάδα και έτσι, με το συγκεκριμένο φάρμακο, υπάρχει εμπειρία σε εξειδικευμένα κέντρα στη χώρα μας από τις αρχές του 2016. To Aimovig χορηγείται κάθε 28 ημέρες, σε μία υποδόρια ένεση με δόση 70mg ή 140mg. 

Το δεύτερο μονοκλωνικό αντίσωμα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 2020 και ονομάζεται Ajovy™ (μονοκλωνικό αντίσωμα fremanezumab, χορηγείται με μορφή μίας υποδόριας ένεση κάθε μήνα ή τριών ενέσεων, μία φορά κάθε 3 μήνες).

Στα τέλη του 2020 κυκλοφόρησε και στη χώρα μας και το Emgality™ (μονοκλωνικό αντίσωμα galcanezumab, το οποίο χορηγείται χορηγείται μία φορά το μήνα).

Από τον Ιούλιο του 2021 το Ajovy βρίσκεται στη θετική λίστα του ΕΟΠΥΥ. Αυτό σημαίνει πως, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να συνταγογραφηθεί και αποζημιώνεται 100% (μηδενική συμμετοχή).

Αν και κυκλοφόρησε πρώτο στην Ελλάδα, ήδη από το 2019, το Aimovig βρίσκεται στη θετική λίστα του ΕΟΠΥΥ από τον Φεβρουάριο του 2022  και έτσι, υπό προϋποθέσεις που ζητά ο ΕΟΠΥΥ, είναι συνταγραφείται και αποζημιώνεται κατά 100% (μηδενική συμμετοχή). To Emgality μπήκε σε θετική λίστα του ΕΟΠΥΥ τον Νοέμβριο του 2022. 

Οι προϋποθέσεις που θέτει ο ΕΟΠΥΥ για να εγκρίνει τη χρήση Ajovy, Aimovig ή Emgality είναι οι εξής:

1. Μόνο σε ασθενείς με 8 ή περισσότερες ημέρες με ημικρανία το μήνα.

2. Μόνο εφόσον έχουν αποτύχει όλες οι διαθέσιμες επίσημα εγκεκριμένες θεραπείες, δηλαδή έχουν αποτύχει η τοπιραμάτη (Topamac), η προπρανολόλη (Inderal), η φλουναριζίνη (Sibelium) και, αν πρότειται για χρόνια ημικρανία, αν έχουν αποτύχει 3 κύκλοι βοτουλινικής τοξίνης (Botox). Αποτυχία θεωρείται και αν υπάρχει επίσημη αντένδειξη. 

Εφόσον συντρέχουν και οι δύο παραπάνω προϋποθέσεις, μπορεί να γίνει αίτηση από τον θεράποντα ιατρό σε ένα σύστημα του ΕΟΠΥΥ που ονομάζεται Σύστημα Ηλεκτρονικής Προέγκρισης (ΣΗΠ), το αίτημα αξιολογείται από ελεγκτές ιατρούς και κατόπιν από τη Διοίκηση του ΕΟΠΥΥ και εφόσον ληφθεί έγκριση, το Ajovy, το Emgality ή το Aimovig συνταγραφούνται μέσω της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και παραλαμβάνονται από τους ασθενείς μόνο από φαρμακεία του ΕΟΠΥΥ.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως τα μονοκλωνικά αντισώματα Aimovig, Ajovy και Emgality είναι διαθέσιμα και εκτός ΕΟΠΥΥ, για αγορά μέσω ιδιωτικής ασφάλειας ή ιδιωτικά. Σε τέτοια περίπτωση, δεν υφίστανται οι περιορισμοί συχνότητας από 8 ημέρες το μήνα και άνω, αλλά και προηγούμενων αποτυχημένων θεραπειών, που είναι θέμα ΕΟΠΥΥ και μόνο, αφού η επίσημη ένδειξη των φαρμάκων τα αναφέρει ως και πρώτης γραμμής, σε άτομα με 4 ημέρες το μήνα και άνω. Ωστόσο, το υψηλό μηνιαίο κόστος της τάξεως των περίπου ευρώ 450-490 (τιμές Μαρτίου 2022) το μήνα καθιστά την ιδιωτική αγορά ανέφικτη για την πλειονότητα των ασθενών. 

Όλα αυτά τα φάρμακα, έχουν δοκιμαστεί σε μια μεγάλη σειρά κλινικών μελετών. Συνοπτικά, είναι αποτελεσματικά σε περιπτώσεις επεισοδιακής ή χρόνιας ημικρανίας, σε ημικρανία με ή χωρίς αύρα, αλλά και σε ειδικές περιπτώσεις όπως ασθενείς με ημικρανία και ιστορικό πολλαπλών αποτυχημένων προηγούμενων θεραπειών ή ασθενείς με κατάχρηση αναλγητικών. Το ποσοστό των ασθενών στους οποίους οι κρίσεις θα μειωθούν τουλάχιστον στο μισό εντός τριών μηνών είναι περίπου 50%, ενώ καθώς η θεραπεία συνεχίζεται, συνήθως οι κρίσεις μειώνονται ακόμη περισσότερο σε συχνότητα, διάρκεια και ένταση. Δεν είναι σπάνιο άνθρωποι με 8, 10 ή και περισσότερες έντονες κρίσεις το μήνα μετά ένα χρόνο θεραπείας να έχουν 2-3 ήπιες κρίσεις το μήνα μόνο, αλλά το αποτέλεσμα σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση μπορεί να ποικίλει. Στατιστικά μιλώντας πάντως, οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν κάνει θεραπεία ημικρανίας με μονοκλωνικά αντισώματα δηλώνουν ευχαριστημένοι ή πολύ ευχαριστημένοι.

Θα πρέπει να τονιστεί και να διευκρινιστεί πως, όπως κάθε άλλη ιατρική θεραπεία για την ημικρανία, έτσι και τα μονοκλωνικά αντισώματα δεν είναι μια ριζική θεραπεια. Με άλλα λόγια ανακουφίζουν από την ημικρανία, κάποτε και σε πολύ μεγάλο βαθμό, αλλά δεν μπορούν να “ξεριζώσουν” την ημικρανία, η οποία άλλωστε έχει γενετική βάση. 

Στις κλινικές μελέτες, όλα τα φάρμακα της κατηγορίας είχαν ένα χαμηλό ποστοστό παρενεργειών, ενώ λίγοι ήταν οι ασθενείς που διέκοψαν το φάρμακο λόγω κάποιας παρενέργειας. Οι κυριότερες αναφερθείσες ανεπιθύμητες ενέργειες ήταν αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης,  δυσκοιλιότητα, μυϊκοί σπασμοί και κνησμός, ενώ οι περισσότερες αντιδράσεις ήταν ήπιας ή μέτριας σοβαρότητας. Στην κλινικη πραξη και ειδικά στις ΗΠΑ όπου τα φάρμακα αυτά κυκλοφορούν για περισότερο καιρο και πολυ εκτεταμένα, αναφέρονται από ερευνητές και άλλες παρενέργειες όπως άγχος, κατάθλιψη, δυσκοιλιότητα, αίσθημα κόπωσης, τριχόπτωση, πόνος στις αρθρώσεις, ευερεθιστότητα, σεξουαλική δυσκολία, διάρροια, κράμπες, ναυτία και εξανθήματα (Πηγή: CGRP Monoclonal Antibodies for Chronic Migraine Prevention: Evaluation of Adverse Effects Using A Checklist).

Όπως σε κάθε φάρμακο, παλιό ή ακόμη περισσότερο νέο, η ιατρική κοινότητα βρίσκεται σε εγρήγορση και παρατηρεί τυχόν παρενέργειες, ώστε να διαπιστωθεί πλήρως το προφίλ του φαρμάκου.

Τελευταία ενημέρωση του παρόντος άρθρου όσον αφορά αποτελεσματικότητα, ασφάλεια, διαθεσιμότητα στην αγορά και κατάσταση έγκρισης από ασφαλιστικά ταμεία: Απρίλιος 2023.

Δείτε παρακάτω κάποιες πληροφορίες για τα μονοκλωνικά αντισώματα σε αποσπάσματα από τηλεοπτικές εκπομπές ή διαδικτυακά σεμινάρια.

Ας θυμηθουμε και τα βασικα μειονεκτήματα των παλαιότερων θεραπειών.

Καταρχάς, δεν είναι εξειδικευμένες θεραπείες για την ημικρανία, αλλά είναι φάρμακα που χρησιμοποιούνταν σε άλλες ενδείξεις, όπως η επιληψία, ο ίλιγγος και η κατάθλιψη και που στην πορεία παρατηρήθηκε πως έχουν αποτέλεσμα και στην ημικρανία. Παρά την τεκμηριωμένη αποτελεσματικότητα και την μεγάλη εμπειρία, σε μια μερίδα ημικρανικών ασθενών υπάρχει επιφύλαξη για τη χρήση φαρμάκων που έχουν και άλλες ενδείξεις. 

Επιπροσθέτως, το ενδεχόμενο των ανεπιθυμήτων ενεργειών, κάνει ορισμένους ασθενείς ακόμη πιο επιφυλακτικούς ή και πλήρως αρνητικούς στη χρήση τους, ενώ και αρκετοί ασθενείς που χρησιμοποίησαν κάποια στιγμή τέτοια φάρμακα αναφέρουν πως τα διέκοψαν λόγω κάποιας παρενέργειας.

Δεν μπορεί επίσης να παραβλεφθεί πως οι κλασσικές φαρμακευτικές θεραπείες δεν είναι αποτελεσματικές σε όλες τις περιπτώσεις– περίπου το 50% όσων τις δοκιμάζουν έχουν σημαντική βελτίωση.

Τέλος, σε περιπτώσεις μακροπρόθεσμης θεραπείας, που συχνά χρειάζεται, η θεραπεία με χάπια συχνά έχει πρακτικές δυσκολίες, καθώς πολλοί ασθενείς δεν τα λαμβάνουν με συνέπεια ή και σταδιακά τα διακόπτουν. Τα διεθνή στατιστικά στοιχεία δείχνουν πως για όλους τους παραπάνω λόγους, μόνο περίπου 1 στους 10 ασθενείς που ξεκινά μια φαρμακευτική αγωγή για την ημικρανία τη συνεχίζει μετά από διάστημα ενός έτους. 

Στα γραφήματα που ακολουθούν, φαίνεται πως σημαντικό ποσοστό όσων δοκίμασαν προληπτική αγωγή για ημικρανία με αντικαταθλιπτικά ή αντιεπιληπτικά φάρμακα, δεν έμεινε ικανοποιημένο (Στοιχεία από την έρευνα “Η Ημικρανία στην Ελλάδα 2020” του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος, όπως παρουσιάστηκαν στα πλαίσια ομιλίας στο 31ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νευρολογίας, στις 6 Σεπτεμβρίου 2020).

Στην εποχή μας, η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής με σκοπό τη διατήρηση καλής υγείας ή την πρόληψη ή ρύθμιση κάποιας ασθένειας αυξάνεται ραγδαία.

Η ημικρανία δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Μάλιστα, καθώς πολλοί άνθρωποι με ημικρανία πιστεύουν πως η πάθηση τους αυτή δεν χρειάζεται μια «κανονική» φαρμακευτική αγωγή ή πως τα υπάρχοντα αντι-ημικρανικά φάρμακα μπορεί να έχουν σοβαρές επιπλοκές, ειδικά μακροπρόθεσμα, το ποσοστό των χρηστών συμπληρωμάτων διατροφής μεταξύ των ημικρανικών είναι πιθανότητα σημαντικά υψηλότερο από ότι σε άλλες ασθένειες. Επίσης, συχνά παρατηρείται το φαινόμενο ασθενείς με ημικρανία που ακολουθούν κάποια ιατρική θεραπεία και παρακολούθηση, παράλληλα να χρησιμοποιούν συμπληρώματα διατροφής, χωρίς να το αναφέρουν στο γιατρό τους, σαν να πρόκειται για κάτι κατακριτέο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απόκρυψη σημαντικών λεπτομερειών από το γιατρό αλλά δεν είναι ανεξήγητο, καθώς η πλειονότητα των γιατρών φαίνεται πως είναι αρνητικά διακείμενη στη χρησιμότητα των συμπληρωμάτων διατροφής, τουλάχιστον όσον αφορά τη δράση τους στην ημικρανία. Η άποψη αυτή είναι λαθεμένη.

Υπάρχουν φυτικά χάπια, βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής για την ημικρανία και η χρήση τους, μεμονωμένα ή ως τμήμα μιας γενικότερης θεραπείας, σαφώς και πρέπει να εξετάζεται ως ενδεχόμενο και να συζητιέται με τους ασθενείς. Έτσι, παρά το ότι η τεκμηρίωση της δράσης συγκεκριμένων συμπληρωμάτων διατροφής στην προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας έχει γίνει αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα διεθνώς, μετά από τη σχετική επιστημονική κλινική έρευνα, δυστυχώς η πλειονότητα των ιατρών της κλασικής ιατρικής απορρίπτει τη χρησιμότητα των συμπληρωμάτων αυτών και, τελικά, αυτά χρησιμοποιούνται μόνο από ιατρούς της ονομαζόμενης «εναλλακτικής» ιατρικής.

Το παρόν άρθρο έχει σκοπό να αναδείξει για ποια συμπληρώματα διατροφής υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση για χρήση στην προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας, σύμφωνα με δημοσιευμένες ιατρικές έρευνες και με κατευθυντήριες οδηγίες επιστημονικών εταιρειών, όπως η Αμερικανική Ακαδημία Νευρολογίας (American Academy of Neurology) και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Νευρολογικών Εταιρειών (European Federation of Neurological Societies) και η Καναδική Εταιρεία Κεφαλαλγίας (Canadian Headache Society). Πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο αυτό θα γίνει αναφορά στη βιταμίνη Β2, στο συνένζυμο Q10, στο μαγνήσιο και στον πετασίτη (butterbur).

Βιταμίνη Β2 και ημικρανία

Η βιταμίνη Β2, γνωστή και ως ριβοφλαβίνη, έχει σημαντικό ρόλο στις ενεργειακές διαδικασίες των κυττάρων μας. Σε μία άρτια ιατρική έρευνα, σε δόση 400mg την ημέρα και συγκρινόμενη με το εικονικό φάρμακο (placebo), η βιταμίνη Β2 μείωσε τις ημικρανικές κρίσεις κατά 2 το μήνα, μετά τρίμηνη χορήγηση. Στην ομάδα που λάμβανε βιταμίνη Β2, στο 56% των συμμετεχόντων οι ημέρες με ημικρανία μειώθηκαν κατά 50% ή και περισσότερο, σε σχέση με 19% στην ομάδα που λάμβανε εικονικό φάρμακο. Το αποτέλεσμα αυτό κρίνεται ως ιδιαίτερα θετικό, αλλά μια δεύτερη μελέτη, αν και όχι τόσο καλή ποιοτικά, απέτυχε να αναδείξει ανωτερότητα ενός συνδυασμού 400mg B2, 300mg μαγνησίου και 100mg του βοτάνου feverfew σε σύγκριση με 25mg B2.

Οι διεθνείς επιστημονικές εταιρείες είναι κατά πλειονότητα θετικά διακείμενες στη χρήση Β2 στην προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας, καθώς η μεν Καναδική Εταιρεία Κεφαλαλγίας προτείνει τη χρήση 400mg B2 για την προφύλαξη της ημικρανίας, η δε Αμερικανική θεωρεί τη δόση αυτή πιθανότατα αποτελεσματική. 

Συνένζυμο Q10 και ημικρανία

Το συνένζυμο Q10 έχει ρόλο στην καλή λειτουργία των μιτοχονδρίων, των «εργοστασίων παραγωγής ενέργειας» των κυττάρων μας. Η δράση του στην προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας έχει διερευνηθεί σε μία σχετικά καλής ποιότητας μελέτη, όπου το Q10 σε δόση 100mg τρεις φορές την ημέρα μείωσε τις κρίσεις ημικρανίας οριακά, κατά λίγο περισσότερο από μία το μήνα, σε σχέση με το διάστημα πριν τη θεραπεία, ενώ όσοι λάμβαναν εικονικό φάρμακο δεν είδαν κάποια ουσιαστική μεταβολή στις κρίσεις ημικρανίας τους. Μείωση των ημερών με ημικρανία το μήνα κατά 50% ή και περισσότερο είχε σχεδόν το 48% όσων λάμβαναν Q10, σε σχέση με το 14% όσων λάμβαναν placebo. Σε μία άλλη μελέτη, ελέγχθηκαν 1500 έφηβοι και ένας στους τρεις είχε χαμηλά επίπεδα Q10 στο αίμα. Η χορήγηση 1-3mg/kg την ημέρα μείωσε σημαντικά τη συχνότητα της ημικρανίας στα άτομα αυτά.

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, η Καναδική Εταιρεία Κεφαλαλγίας προτείνει τη χρήση 100mg Q10 τρεις φορές την ημέρα, για την προφύλαξη της ημικρανίας. Επίσης, τόσο η Αμερικανική, όσο και η Ευρωπαϊκή Εταιρεία καταγράφουν το Q10 ανάμεσα στις ουσίες με ενδεχόμενη αντι-ημικρανική δράση. 

Μαγνήσιο και ημικρανία

Ίσως το συμπλήρωμα διατροφής για το οποίο έχει γίνει η περισσότερη συζήτηση για χρήση του στην προφύλαξη της ημικρανίας, το μαγνήσιο θεωρείται πως μπορεί να μειώσει τη νευρογενή φλεγμονή, ουσιαστικό στοιχείο των ημικρανικών κρίσεων, ενώ ενδεχομένως παίζει ρόλο και στη ρύθμιση και άλλων αγγειακών και νευρωνικών μηχανισμών. Το μαγνήσιο έχει μελετηθεί σε δύο σχετικά καλής επιστημονικής ποιότητας μελέτες. Στη μία από αυτές, 600mg μαγνησίου (σε μορφή δικιτρικού μαγνησίου) συγκρίθηκαν με εικονικό φάρμακο (placebo). Μετά τρίμηνη χορήγηση, στην ομάδα που χορηγήθηκε μαγνήσιο οι κρίσεις μειώθηκαν κατά 1.5, σχέση με μείωση κατά 0.5 στην ομάδα που έλαβε placebo. Μείωση των κρίσεων κατά 50% είδε ένας στους δύο που έλαβαν μαγνήσιο και ένας στους τρεις που έλαβαν placebo. Σημαντικό είναι πως το μαγνήσιο, αν και συμπλήρωμα διατροφής και όχι φάρμακο, είχε παρενέργειες. Στη μελέτη αυτή, ένας στους 5 που έλαβαν μαγνήσιο παρουσίασε διάρροια, ενώ αρκετοί συμμετέχοντες είχαν γαστρικές ενοχλήσεις. Σε άλλη μελέτη, 243mg μαγνησίου συγκρίθηκαν με εικονικό φάρμακο. Εδώ, το ποσοστό που είχε 50% μείωση των κρίσεων ήταν ένας στους 4, τόσο σε αυτούς που έλαβαν μαγνήσιο, όσο και σε αυτούς που έλαβαν placebo. Για τα αντικρουόμενα αυτά σε σχέση με την αποτελεσματικότητα του μαγνησίου ευρήματα, έχει διατυπωθεί η εξήγηση πως το μαγνήσιο ίσως είναι ωφέλιμο μόνο σε όσους ημικρανικούς έχουν χαμηλά επίπεδα στον οργανισμό τους, κάτι όμως που δεν βρίσκει όλους τους ειδικούς σύμφωνους. Ως εκ τούτου, η διενέργεια εξέτασης για τα επίπεδα μαγνησίου στο αίμα δεν είναι, για την ώρα, κάτι που πρέπει απαραίτητα να γίνεται πριν συσταθεί η χρήση συμπληρώματος μαγνησίου για την ημικρανία.

Με βάση τα παραπάνω, η Καναδική Εταιρεία Κεφαλαλγίας υποστηρίζει τη χρήση μαγνησίου για την ημικρανία, αν και δέχεται πως τα δεδομένα δεν είναι τόσο υψηλής επιστημονικής ποιότητας. Η κατάλληλη δόση φαίνεται πως είναι η σχετικά υψηλή δόση των 600mg την ημέρα. Οι Ευρωπαϊκές και οι Αμερικανικές οδηγίες θεωρούν η δράση το μαγνήσιο ενδεχομένως έχει προφυλακτική δράση στην ημικρανία.

Κατά την άποψή του συγγραφή αυτού του άρθρου, στην ημικρανία ακόμα καλύτερα αποτελέσματα από την μεμονωμένη χρήση μαγνησίου έχει ο συνδυασμός με άλλα συμπληρώματα και βιταμίνες. 

Πετασίτης (butterbur) και ημικρανία

Η χρήση του εκχυλίσματος του φυτού πετασίτη στην ημικρανία, παραμένει θέμα με σημαντικό επιστημονικό ενδιαφέρον. Η τεκμηρίωση της δράσης του έχει γίνει μέσα από δύο άρτιες επιστημονικές μελέτες, όπου η δοσολογία των 50 και 75mg/ημέρα συγκρίθηκε με placebo. Συνολικά, και οι δύο δόσεις φάνηκε να υπερέχουν του εικονικού φαρμάκου, με ποσοστά ασθενών που είχαν 50% μείωση της συχνότητας της ημικρανίας να κυμαίνονται μεταξύ 45 και 68%, που κρίνονται ως ιδιαίτερα θετικά. Ωστόσο, σκεπτικισμός και επιφυλάξεις υπάρχουν από διάφορους ειδικούς, όσον αφορά τόσο την πραγματική περιεκτικότητα διαφόρων σκευασμάτων σε πετασίτη, όσο και στο κατά πόσο η μέθοδος παρασκευής του συμπληρώματος είναι τέτοια που να παράγεται προϊόν καθαρό από φυσικές ηπατοτοξικές ουσίες που φυσιολογικά υπάρχουν στο φυτό. Δυστυχώς, σε έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ, μόνο 7 στα 21 σκευάσματα είχαν τη σωστή ποσότητα πετασίτη, ενώ άλλα σκευάσματα περιείχαν και τοξικά παράγωγα του φυτού που κανονικά δεν θα έπρεπε. Έτσι, ενώ ο πετασίτης φαίνεται να είναι ένα φυσικό προϊόν με καλή αντι-ημικρανική δράση, η επιλογή του σωστού συμπληρώματος είναι σημαντική, ώστε να εξασφαλιστεί τόσο η αποτελεσματικότητα όσο και η ασφάλεια του ασθενούς.

Οι επιστημονικές εταιρείες υποστηρίζουν ισχυρά (Αμερικανικές και Καναδικές οδηγίες) ή μέτρια (Ευρωπαϊκές οδηγίες, που θεωρούν τον πετασίτη πιθανότητα αποτελεσματικό) τη χρήση του πετασίτη για προφύλαξη της ημικρανίας. Ωστόσο, η επιλογή ενός ποιοτικού σκευάσματος θεωρείται απαραίτητη για να επιτευχθεί αποτέλεσμα, αλλά και να αποφευχθεί ο κίνδυνος σημαντικών παρενεργειών.

Σαν συμπέρασμα των παραπάνω στοιχείων για ορισμένα συμπληρώματα διατροφής όπως η βιταμίνη Β2, το μαγνήσιο, το συνένζυμο Q10 και τον πετασίτη, θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να τεκμηριώνουν κάποιου βαθμού αποτελεσματικότητα στην προφύλαξη της ημικρανίας. Ασφαλώς, υπάρχουν και άλλες φυσικές ουσίες, αλλά και έτοιμοι συνδυασμοί κάποιων φυσικών ουσιών, που επίσης χρησιμοποιούνται.

Έτσι, η πιθανότητα χορήγησης συμπληρωμάτων διατροφής θα πρέπει να αξιολογείται από τον γιατρό και να συζητιέται με τον ημικρανικό ασθενή, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει πως μπορεί να είναι μια επιλογή σε κάθε περίπτωση που θα απαιτηθεί προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας. 

Με βάση όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, η χρήση φυτικών χαπιών και συμπληρωμάτων διατροφής, όπως βιταμίνης Β2, μαγνησίου, πετασίτη ή συνενζύμου Q10 αξιολογείται αναλυτικά και τελικά λαμβάνεται μια απόφαση για τη χρήση τους είτε μεμονωμένα, είτε φυσικά σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες (φαρμακευτικές θεραπείες, ιατρικές συσκευές, Botox ή μονοκλωνικά αντισώματα).

Βιβλιογραφία

Pringsheim T, Davenport WJ, Mackie G, et al. Canadian Headache Society guideline for migraine prophylaxis. Can J Neurol Sci. 2012;39(2 Suppl. 2):S1-S59.
Holland S, Silberstein SD, Freitag F, et al. Evidence-based guideline update: NSAIDs and other complementary treatments for episodic migraine prevention in adults: Report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology and the American Headache Society. Neurology. 2012;78:1346-1353.
Evers S, Afra J, Frese A, et al. EFNS guideline on the drug treatment of migraine – Revised report of an EFNS task force. Eur J Neurol. 2009;16:968-981.

Διάφορα άλλα φάρμακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας, για να μειωθεί η συχνότητα των κρίσεων, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις για να γίνουν οι κρίσεις ημικρανίας λιγότερο έντονες και πιο εύκολο να αντιμετωπιστούν.

Ωστόσο, τα φάρμακα αυτά δεν έχουν την πλήρως τεκμηριωμένη αποτελεσματικότητα που έχουν τα φάρμακα που αναφέρθηκαν στις προηγούμενες ενότητες και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να αξιολογούνται από έμπειρο θεράποντα ιατρό ως επιλογές, όταν τα φάρμακα πρώτης γραμμής αποτύχουν ή και εξαρχής, σε ειδικές περιπτώσεις.

Ανάμεσα στα φάρμακα που μερικές φορές χρησιμοποιούνται στην ημικρανία, είναι φάρμακα με μυοχαλαρωτικη, αντισπασμωδική και αγχολυτικη δράση όπως τα Clonotril™ και Rivotril™, διάφορα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως η σιταλοπράμη (Seropram™ και γενόσημα), η φλουοξετίνη (Ladose™ και γενόσημα) η δουλοξετίνη (Cymbalta™ και γενόσημα), αλλά και αντιεπιληπτικά φάρμακα, όπως η γκαμπαπεντίνη (Neurontin™ και γενόσημα) και πρεγκαμπαλίνη (Lyrica™ και γενόσημα). Για όλα τα φάρμακα αυτά, δεν υπάρχει, όπως είπαμ επαρκής τεκμηρίωση της δράσης τους, αλλά σε εξατομικευμένη βάση μερικές φορές επιλέγονται από ιατρούς. Από την κατηγορία των αντι-ανοϊκών φαρμάκων, η μεμαντίνη (Ebixa™ και γενόσημα) έχει χρησιμοποιηθεί με θετικά αποτελέσματα, κάποιες φορές, αλλά η φύση και ένδειξη της συκεκριμένης ουσίας και η ανεπαρκής βιλβλιογραφική τεκμηρίωση της μακροπρόθεσμης ασφάλειας σε άτομα νέας ή μέσης ηλικίας, που ίσως χρειαστεί να την λάβουν ως προληπτική θεραπεία της ημικρανίας παρατεταμένα, περιορίζουν αισθητά τη χρήση της.  Τέλος, μερικές φορές δίδονται φάρμακα με αγχολυτική ή μυοχαλαρωτική δράση.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποια από τα μη στεροειδή αντι-φλεγμονώδη φάρμακα, όπως η ασπιρίνη ή η ναπροξένη χρησιμοποιούνται καθημερινά για την προφύλαξη της ημικρανίας. Αυτό μπορεί να ωφελήσει ορισμένους ανθρώπους, αλλά δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνεται ευρέως, καθώς αυτά τα φάρμακα μπορούν να έχουν σημαντικές παρενέργειες, όπως -μεταξύ άλλων- δημιουργία έλκους στο στομάχι ή το έντερο ή και αιμορραγία, αλλά και αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Δεύτερον, εάν οι δόσεις δεν είναι πολύ χαμηλές ή αν η θεραπεία δεν γίνει για σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, υπάρχει ο κίνδυνος ότι ορισμένοι πάσχοντες από ημικρανία μπορεί να οδηγηθούν σε υπερβολική φαρμακευτική αγωγή, δηλαδή σε κατάχρηση φαρμάκων, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της ημικρανίας.

Συμπερασματικά, υπάρχει μια ποικιλία φαρμάκων διαφόρων κατηγοριών που έχουν σε κάποιες περιπτώσεις δοκιμαστεί, εκτός της αρχικής τους ένδειξης, και στην προληπτική θεραπεία της ημικρανίας. Η χορήγηση τέτοιων φαρμάκων για την προφύλαξη της ημικρανίας, απαραίτητο είναι να γίνεται μόνο κάτω από την καθοδήγηση εξειδικευμένου στη θεραπεία ιατρού ή στα πλαίσια παρακολούθησης σε Ιατρείο Κεφαλαλγίας. 

Η τοπιραμάτη (Topamac™ και γενόσημα) και το βαλπροϊκό (Depakine™) είναι αντιεπιληπτικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται και στην προληπτική θεραπεία της ημικρανίας.

Τα αντιεπιληπτικά φάρμακα είναι μία μεγάλη κατηγορία φαρμάκων που μπορεί μεν να αναπτύχθηκαν αρχικά για τη θεραπεία της επιληψίας, αλλά σήμερα αρκετά από αυτά χρησιμοποιούνται σε πολλές άλλες παθήσεις, όπως η ημικρανία, τα σύνδρομα νευροπαθητικού πόνου, η νευραλγία του τριδύμου νεύρου, ο ιδιοπαθής τρόμος, η διπολική διαταραχή και αρκετές άλλες.

Για το λόγο αυτό, δηλαδή λόγω της ευρύτερης χρήσης τους, αντί για τον όρο “αντιεπιληπτικά” προτείνεται ο όρος “νευροτροποποιητικά”. Η δράση των νευροτροποποιητικών φαρμάκων στην προφύλαξη της ημικρανίας μπορεί να εξηγηθεί μέσω της μείωσης της κατάστασης αυξημένης διεγερσιμότητας του νευρικού συστήματος που μπορεί να επιφέρουν.

Από τα αντεπιληπτικά φάρμακα, αυτό που χρησιμοποιείται περισσότερο σήμερα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα για την προφύλαξη της ημικρανίας είναι η τοπιραμάτη, της οποίας η αποτελεσματικότητα έχει φανεί μέσα από μία μεγάλη σειρά κλινικών δοκιμών. 

Η τοπιραμάτη μπορεί να μειώσει τη συχνότητα της ημικρανίας σε πολλούς πάσχοντες, ενώ επιπροσθέτως μπορεί να μειώσει την ένταση και τη διάρκεια των κρίσεων ημικρανίας και τη χρήση φαρμάκων συμπτωματικής θεραπείας (αναλγητικών ή τριπτανών).

Μεταξύ των φαρμάκων προφυλακτικής θεραπείας, η τοπιραμάτη είναι σχεδόν μοναδική στο ότι στους περισσότερους ανθρώπους τείνει να προκαλέσει απώλεια βάρους. Άλλη συχνή παρενέργεια είναι μία αίσθηση μουδιάσματος στα χέρια και τα πόδια ή και αλλού (στο πρόσωπο, γύρω από το στόμα). Αυτή η ανεπιθύμητη ενέργεια είναι ακίνδυνη και δεν πρέπει να προκαλεί ανησυχία. Συνήθως υποχωρεί μετά από λίγες εβδομάδες θεραπείας, ενώ αν είναι έντονη μπορεί να μειωθεί με τη λήψη τροφών πλούσιων σε κάλιο, όπως η μπανάνα, ή με τη λήψη συμπληρωμάτων καλίου, η οποία πρέπει να γίνεται μόνο μετά από σύσταση γιατρού. Σε ασθενείς που λαμβάνουν θεραπεία με τοπιραμάτη μπορεί να εμφανιστούν και άλλες παρενέργειες, από τις οποίες η αυξημέμη πίεση στα μάτια, οι δυσκολίες συγκέντρωσης και μνήμης είναι οι πιο δύσκολα διαχειρίσιμες.

Η τοπιραμάτη πρέπει να ξεκινήσει σε χαμηλή δόση, η οποία αυξάνεται με αργό ρυθμό. Έτσι, συνήθως η θεραπεία ξεκινά με 25mg την ημέρα και αυξάνεται κατά 25mg κάθε εβδομάδα, μέχρι να επιτευχθεί η αρχική δόση-στόχος των 100 mg ανά ημέρα. Μερικοί ασθενείς ίσως χρειαστούν και μεγαλύτερες δόσεις, ως τα 200 mg την ημέρα.

Το δεύτερο αντιεπιληπτικό φάρμακο που έχει αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στην προφύλαξη της ημικρανίας είναι, όπως αναέφέρθηκε ήδη, το βαλπροϊκό. Ωστόσο, το φάρμακο αυτό, παρά το ότι είναι εγκεκριμένο για χρήση στην ημικρανία στο εξωτερικό, δεν έχει έγκριση στην Ελλάδα, κάτι που ασφαλώς περιορίζει τη χρήση του.

Η γκαμπαπεντίνη είναι το τρίτο νευροτροποποιητικό φάρμακο που χρησιμοποιόταν στην πρόληψη της ημικρανίας, ωστόσο οι επιστημονικές αποδείξεις για τη δράση της αμφισβητούνται από πολλούς και η χρήση της έχει σχεδον εγκαταλειφθεί.

Σύμφωνα με τις διεθνείς και  ελληνικέςέ επιστημονικές συστάσεις (π.χ. της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Νευρολογικών Εταιρειών, European Federation of Neurological Societies), η τοπιραμάτη και το βαλπροϊκό περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, στα φάρμακα πρώτης επιλογής για την προφύλαξη της ημικρανίας. Σε ασθενείς με ημικρανία που θα επισκεφθούν ένα Κέντρο Κεφαλαλγίας, είναι αρκετά πιθανό ότι θα τους προταθεί για τη προληπτική θεραπεία της ημικρανίας τους η τοπιραμάτη ή το βαλπροϊκό.

Σε κάθε περίπτωση, η τοπιραμάτη ή το βαλπροϊκό θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά από σύσταση γιατρού και ιατρική παρακολούθηση.

Επισήμως εγκεκριμένη λύση από τον Ευρωπαϊκό αλλά και τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων είναι το σκεύασμα Botox™ για χρήση στην προληπτική θεραπεία της χρόνιας ημικρανίας.

Μάλιστα, η χορήγηση του Botox™ στην περίπτωση αυτή μπορεί να καλυφθεί από τα ασφαλιστικά ταμεία, εφόσον ο ειδικός νευρολόγος παρέχει γνωμάτευση και η χορήγηση εγκριθεί από την αρμόδια επιτροπή του ΕΟΠΥΥ, στοιχείο σημαντικό καθώς για τη χορήγηση της σωστής θεραπείας των ασθενών με χρόνια ημικρανία απαιτούνται 2 συσκευασίες των 100 μονάδων η κάθε μια με σημαντικό κόστος (περίπου 360 ευρώ), το οποίο έτσι μπορεί να αποφύγει ο ασθενής.

Σημαντικό είναι ότι σύμφωνα με τις Ελληνικές και Ευρωπαϊκές Αρχές και την εγκεκριμένη ένδειξη, “η διάγνωση της χρόνιας ημικρανίας και η χορήγηση του BOTOX™ πρέπει να γίνεται αποκλειστικά υπό την επίβλεψη νευρολόγων ειδικών στην αντιμετώπιση της χρόνιας ημικρανίας”.

Σκόπιμο είναι να διευκρινιστεί πως οι ενέσεις του Botox™ σε ασθενείς με χρόνια ημικρανία γίνονται σε πολύ περισσότερα (και διαφορετικά) σημεία από ότι σε ασθενείς που κάνουν θεραπεία για λόγους εμφάνισης (εξάλειψη ρυτίδων) σε δερματολόγους ή πλαστικούς χειρουργούς.

Καθώς τελευταία ακούγονται και γράφονται πολλά για τη χρήση του Botox™ και μάλιστα συχνά μη ειδικούς στο θέμα, το άρθρο αυτό αποσκοπεί στην αναλυτική ενημέρωση του κοινού για το τι επιστημονικά ισχύει για τη χρήση του Botox στην ημικρανία.

Τι είναι το Botox™

Το Botox είναι μία πρωτεΐνη πανομοιότυπη με αυτή που παράγει στη φύση ένα μικροβίο που ονομάζεται κλωστηρίδιο της αλλαντίασης. Αν τα παλιότερα χρόνια, κάποιος κατανάλωνε λουκάνικα μολυσμένα από το μικρόβιο, πάθαινε παράλυση του εντέρου (για αυτό και ο όρος “αλλαντίαση”, από τα αλλαντικά…).

Το Botox™ παράγεται στο εργαστήριο και μιμείται τη δομή και τη δράση αυτής της φυσικής πρωτεΐνης, προκαλώντας αδυναμία στους μυς με τους οποίους έρχεται σε επαφή και εμποδίζοντας τα νεύρα να απελευθερώσουν ουσίες-αγγελιοφόρους που ονομάζονται νευρομεταβιβαστές. Χρησιμοποιείται στη νευρολογία εδώ και αρκετές δεκαετίες για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων στις οποίες χρειάζεται κάποιοι μύς να χαλαρώσουν (π.χ. στο ραιβόκρανο, στο βλεφαρόσπασμο, στον αυξημένο μυϊκό τόνο μετά από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο), ενώ αρκετά πιο πρόσφατα χρησιμοποιείται και από πλαστικούς χειρουργούς/ δερματολόγους, καθώς μπορεί να χαλαρώνει και τους μυς του προσώπου (και έτσι να μειώνει τις ρυτίδες, που οφείλονται εν μέρει στη σύσπαση των μυών του προσώπου). Ανάλογα με την πάθηση επιλέγεται η δόση και τα σημεία χορήγησης (ένεσης) που φυσικά είναι εντελώς διαφορετικά από τη μία πάθηση στην άλλη. Η δράση του Botox δεν είναι μόνιμη: Μετά από εβδομάδες ή λίγους μήνες, οι μυς που έγιναν αδύναμοι/χαλαροί μετά τη χρήση του Botox αποκτούν και πάλι την αρχική τους δύναμη και τα νεύρα απελευθερώνουν και πάλι τους νευρομεταβιβαστές τους.

Πως και σε ποια σημεία χορηγείται το Botox™ στην χρόνια ημικρανία

Το Botox™ σε ασθενείς με χρόνια ημικρανία χορηγείται με ενέσεις που γίνονται είτε στους μυς, είτε στο υποδόριο (κάτω από το δέρμα) σε 31 ως 39 συγκεκριμένα σημεία στο μέτωπο, τους κροτάφους, το πίσω μέρος του κεφαλιού, τον αυχένα και τη ράχη (δείτε τα σημεία στην παρακάτω εικόνα). Τα σημεία αυτά αποφασίστηκαν μετά τη διενέργεια σχετικών κλινικών μελετών, σε περισσότερους από χίλιους ενήλικες με χρόνια ημικρανία, στους οποίους χορηγήθηκε Botox™ ή ένα ψευδοφάρμακο. Εικόνα: Τα σημεία χορήγησης θεραπείας με Botox™ στη χρόνια ημικρανία.

Η χορήγηση του Botox™ στη χρόνια ημικρανία διαρκεί λίγο και είναι ευκολή και ανώδυνη, όταν χορηγείται από ειδικό νευρολόγο, όπως μπορείτε να δείτε στο video που ακολουθεί.

Πως ξεκίνησε η χρήση του Botox™ στις ημικρανίες/κεφαλαλγίες

Η αρχή της ιστορίας ξεκινά τη δεκαετία του 1990, όταν υπήρξαν οι πρώτες αναφορές ατόμων που υπέφεραν από ημικρανίες και διαπίστωσαν ότι μετά από θεραπεία με Botox™ οι ημικρανίες τους παρουσίασαν μία σχετική ύφεση. Έτσι, η φαρμακευτική εταιρεία που παράγει το Botox™ είδε την εμπορική ευκαιρία, καθώς αν αυτό το θετικό αποτέλεσμα υπήρχε και μπορούσε να αποδειχθεί, μία τεράστια παγκόσμια αγορά θα άνοιγε για το φάρμακό της, και ξεκίνησε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα κλινικών δοκιμών, για να εξακριβωθεί αν όντως το Botox™ μπορεί να προσφέρει κάτι ουσιαστικό στη θεραπεία της ημικρανίας και της κεφαλαλγίας τάσεως.

Σε μελέτες με ειδικό πρωτόκολλο χορήγησης (συγκεκριμένα σημεία και συγκεκριμένες δόσεις) σε ασθενείς με χρόνια ημικρανία (δηλαδή σε ασθενείς με ημικρανία για περισσότερες από 15 ημέρες το μήνα), φάνηκε ότι το Botox™ μπορεί να προσφέρει μία σχετική μείωση (όχι εξάλειψη) των ημικρανιών τους. 

Σε ποιους ασθενείς με κεφαλαλγία ή ημικρανία θα πρέπει να χορηγείται το Botox™

Η χορήγηση Botox™ είναι εγκεκριμένη σε ασθενείς με χρόνια ημικρανία, δηλαδή με ιστορικό ημικρανίας και τρέχουσα συχνότητα περισσότερες από 15 ημέρες το μήνα.

Μπορεί να υπάρχουν παρενέργειες από τη χρήση του Botox™ στην ημικρανία;

Κάθε φάρμακο που χορηγείται μπορεί να έχει παρενέργειες. Στις μελέτες σε ασθενείς με ημικρανία,  συχνότερα εμφανιζόμενες παρενέργειες ήταν ο ήπιος πόνος, η ευαισθησία και το οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο της ένεσης. Σπανιότερα, μπορεί να δημιουργηθεί πόνος στον αυχένα ή στη ράχη, μερικές φορές επίμονος για ημέρες.

Ποιος γιατρός είναι ο κατάλληλος για να χορηγήσει το Botox™ σε ασθενείς με ημικρανία;

Κατάλληλος για να χορηγήσει το Botox™ σε ασθενείς με ημικρανία είναι μόνο ένας ειδικά εκπαιδευμένος νευρολόγος. Δυστυχώς, πολλοί γιατροί ειδικοτήτων άσχετων με τη νευρολογία διαφημίζουν τη χρήση του Botox™ για τη θεραπεία των ημικρανιών. Οι γιατροί αυτοί, πλαστικοί χειρουργοί ή δερματολόγοι οι περισσότεροι, θεωρούν πως με τον ίδιο τρόπο που χορηγούν το Botox™ για αισθητικούς λόγους, μπορούν να το χορηγούν και για την ημικρανία, κάτι που είναι εντελώς λάθος. Τα σημεία που χορηγείται το Botox στην ημικρανία, είναι διαφορετικά (και πολύ περισσότερα) από αυτά στα οποία χορηγείται για αισθητικούς λόγους. Μάλιστα, στην ημικρανία πολλά από αυτά βρίσκονται στο πλάγιο και πίσω μέρος της κεφαλής, καθώς και στον αυχένα, δηλαδή σε σημεία που δεν γίνεται έγχυση για αισθητικούς λόγους. Οι δόσεις επίσης είναι διαφορετικές. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι δυστυχώς, μη νευρολόγοι (πλαστικοί χειρουργοί και δερματολόγοι) συχνά χορηγούν το Botox™ σε όλους ανεξαιρέτως τους ασθενείς με ημικρανία που θα το ζητήσουν, κάτι που όπως προαναφέρθηκε είναι εντελώς λάθος καθώς μόνο για ασθενείς με χρόνια ημικρανία το φάρμακο μπορεί να βοηθήσει. Συμπερασματικά, μόνο ο ειδικά εκπαιδευμένος νευρολόγος θα πρέπει να χορηγεί το Botox™ για την προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας, ενώ παράλληλα μπορεί να χορηγήσει την κατάλληλη λοιπή εξειδικευμένη φαρμακευτική αγωγή.

Τελικά, πρόκειται για διαφορετικές θεραπείες, με το ίδιο φάρμακο;

Στο αισθητικό Botox™ ενδέχεται να υπάρξει βελτίωση σε μια συνυπάρχουσα ημικρανία. Αν κάποιος ασθενής με ημικρανία κάνει Botox™ για αισθητικούς λόγους και δει βελτίωση των ημικρανιών του, αν κάνει την εξειδικευμένη για τις ημικρανίες ειδική θεραπεία με Botox™, πιθανότατα θα έχει ακόμη καλύτερο αποτέλεσμα. Αλλά και στο Botox™ για ημικρανία, καθώς κάποια από τα σημεία στα οποία γίνονται οι εγχύσεις βρίσκονται στο μέτωπο, οι ρυτίδες του μετώπου θα μειωθούν.

Το σημαντικό είναι ποιος είναι ο βασικός στόχος για τον καθένα. Αν ο στόχος είναι η αισθητική τότε το botox™ θα πρέπει να γίνει από δερματολόγο ή πλαστικό χειρουργό με στόχο το αισθητικό αποτέλεσμα. Αν ο βασικός στόχος είναι ημικρανία τότε botox™ θα πρέπει να γίνει από νευρολόγο με το συγκεκριμένο πρωτόκολλο της ημικρανίας.

Δείτε σχετικά video από τηλεοπτικές εκπομπές πάνω στο θέμα της χρήσης του Botox™ για χρόνια ημικρανία.

Διάφορα καρδιολογικά φάρμακα όπως η προπρανολόλη (Inderal™) και η μετοπρολόλη (Lopresor™) χρησιμοποιούνται εδώ  και πολλά χρόνια στην προληπτική θεραπεία της ημικρανίας και ανήκουν στην ομάδα των β αδρενεργικών αναστολέων (b-blockers). Η αρχική παρατήρηση πως οφελούν στη μείωση της συχνότητας, της έντασης και της διάρκειας των κρίσεων ημικρανίας επιβεβαιώθηκε από κλινικές μελέτες.

Φυσικά, δεν απαιτείται ένας άνθρωπος με ημικρανία να έχει καρδιολογικό πρόβλημα, για να λάβει μια τέτοια αγωγή. Ούτε βέβαια μια τέτοια αγωγή μπορεί να δημιουργήσει καρδιολογικό πρόβλημα. Όπως και με άλλα φάρμακα που χορηγούνται προφυλακτικά στην ημικρανία, οι β-αναστολείς χορηγούνται αρχικά σε χαμηλή δόση, και μπορεί να απαιτηθεί ένα διάστημα αρκετών εβδομάδων μέχρι να φανεί η αποτελεσματικότητα τους.

Οι β-αναστολείς έχουν ορισμένες συχνές παρενέργειες. Κάνουν τον καρδιακό παλμό κάπως πιο αργό, ενώ μπορεί να μειώσουν και την αρτηριακή πίεση. Μπορεί επίσης να προδιαθέτουν σε αύξηση του σωματικού βάρους και έτσι το βάρος θα πρέπει να παρακολουθείται. Οι β-αναστολείς μπορεί επίσης να προκαλέσουν κάποιες φορές αίσθημα κόπωσης ή να επιδεινώσουν ένα προϋπάρχον βρογχικό άσθμα.

Σύμφωνα με τις διεθνείς επιστημονικές συστάσεις (π.χ. της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Νευρολογικών Εταιρειών, European Federation of Neurological Societies), η προπρανολόλη περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, στα φάρμακα πρώτης επιλογής για την προληπτική θεραπεία της ημικρανίας. Σε ασθενείς με ημικρανία που θα επισκεφθούν ένα Κέντρο Κεφαλαλγίας, είναι αρκετά πιθανό ότι θα τους προταθεί για τη θεραπεία της ημικρανίας τους ένα φάρμακο όπως η προπρανολόλη.

Σε κάθε περίπτωση, η προπρανολόλη ή τα άλλα φάρμακα της κατηγορίας αυτής θα πρέπει να λαμβάνονται για προληπτική θεραπεία της ημικρανίας μόνο μετά από σύσταση γιατρού και υπό ιατρική παρακολούθηση.

Η αμιτριπτυλίνη (παλαιότερα: Saroten™, Stelminal™,  τώρα υπάρχει μαζί με άλλη δραστική ουσία στο Minitran™) και η βενλαφαξίνη (Efexor™) είναι τα σημαντικότερα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται και στην προληπτική θεραπεία της ημικρανίας. 

Η αμιτριπτυλίνη ανήκει σε μια κατηγορία που ονομάζονται τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, ενώ η βενλαφαξίνη ανήκει στους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρενεναλίνης (συντομογραφία: SNRIs). 

Τα αντικαταθλιπτικά λοιπόν αυτά χρησιμοποιούνται και στην προληπτική θεραπεία της ημικρανίας, παρόλο που αρχικά είχαν αναπτυχθεί – προφανώς- για την κατάθλιψη, ανεξάρτητα του αν συνυπάρχει κατάθλιψη ή όχι. Εξάλλου, οι δόσεις των εν λόγω φάρμακων που χρησιμοποιούνται στην ημικρανία είναι γενικά χαμηλότερες εκείνων που χρησιμοποιούνται στην κατάθλιψη. Ωστόσο, αν κάποιος άνθρωπος έχει ημικρανίες και συνυπάρχει κατάθλιψη ή αγχώδης διαταραχή, αυτά τα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν και τις δύο καταστάσεις. Στην περίπτωση αυτή, ενδέχεται να χρειαστούν λίγο υψηλότερες δόσεις.

Αυτά τα φάρμακα λαμβάνονται συνήθως μόνο μία φορά την ημέρα: Οι SNRIs συνήθως πρωί ή μεσημέρι, ενώ τα τρικυκλικά περίπου μία ώρα πριν από το βραδινό ύπνο. Ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα τους είναι ότι συμβάλουν στη βελτίωση του ύπνου, καθώς η αϋπνία είναι ένα πολύ κοινό πρόβλημα σε ανθρώπους με ημικρανία.

 Όπως και με άλλα φάρμακα που χορηγούνται προφυλακτικά στην ημικρανία, η αμυτριπτυλίνη και η βενλαφαξίνη μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ένεργειες, μεταξύ των οποίων και αύξηση βάρους σε ορισμένα άτομα που τα λαμβάνουν. Ο τρόπος που προκαλούν αύξηση του βάρους φαίνεται να είναι κυρίως μέσω της αύξησης της όρεξης. Είναι λογικό, συνεπώς, το βάρος να παρακολουθείται τακτικά μετά την έναρξη της θεραπείας, ενώ αν κάποιος άνθρωπος που λαμβάνει αμυτριπτυλίνη ή βενλαφαξίνη παρατηρήσει ότι τρώει περισσότερο από το συνηθισμένο, θα πρέπει να ενημερώσει το γιατρό του. Άλλες πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι η ξηροστομία και η υπερβολική υπνηλία.

Σύμφωνα με τις διεθνείς επιστημονικές συστάσεις (π.χ. Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Νευρολογικών Εταιρειών-European Federation of Neurological Societies) η αμιτριπτυλίνη και η βενλαφαξίνη περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, στα φάρμακα πρώτης ή δεύτερης επιλογής για την προφύλαξη της ημικρανίας. Σε ασθενείς με ημικρανία που θα επισκεφθούν ένα Κέντρο Κεφαλαλγίας είναι αρκετά πιθανό ότι θα τους προταθεί για τη προληπτική θεραπεία της ημικρανίας τους ένα φάρμακο όπως η αμιτριπτυλίνη, ειδικά αν συνυπάρχει κατάθλιψη ή διαταραχή του ύπνου ή η βενλαφαξίνη.

Σε κάθε περίπτωση, η αμιτριπτυλίνη και η βενλαφαξίνη θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά από σύσταση γιατρού και υπό ιατρική παρακολούθηση.

Όσον αφορά άλλα αντικαταθλιπτικά φάρμακα όπως τα διάφορα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, σιταλοπράμη (Seropram™ και γενόσημα), φλουοξετίνη (Ladose™ και γενόσημα), δουλοξετίνη (Cymbalta™ και γενόσημα) και άλλα, καθώς η βιβλιογραφική τεκμηρίωση για τη δράση τους στην ημικρανία δεν είναι τόσο πλήρης, χρησιμοποιούνται σχετικά λιγότερο και αναφορά σε αυτά γίνεται στην ενότητα “Διάφορα άλλα φάρμακα στην προληπτική θεραπεία της ημικρανίας“.

Η φλουναριζίνη (Sibelium™) χρησιμοποιείται στην προληπτική θεραπεία της ημικρανίας, ενώ είναι φάρμακο το οποίο επίσης χρησιμοποιείται για τον ίλιγγο. Ανήκει στην ομάδα των αναστολέων διαύλων ασβεστίου.

Κλινικές μελέτες έδειξαν ότι η φλουναριζίνη μπορεί να βοηθήσει ένα σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων με ημικρανία.

Συνήθως, λαμβάνεται πριν από το βραδινό ύπνο σε μία δόση των 10 mg. Η φλουναριζίνη μπορεί να προδιαθέσει σε εμφάνιση κατάθλιψης, και για το λόγο αυτό συνήθως δεν συστήνεται σε άτομα με ιστορικό προηγούμενης κατάθλιψης ή με ένα ισχυρό οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης. Είναι σημαντικό ότι οι άνθρωποι που λαμβάνουν αυτή τη φαρμακευτική αγωγή να είναι ενήμεροι για αυτή την ενδεχόμενη παρενέργεια, έτσι ώστε, αν εμφανίσουν σχετικά συμπτώματα, να ενημερώσουν το γιατρό τους. Όπως πολλές άλλες προφυλακτικές για την ημικρανία αγωγές, η φλουναριζίνη μπορεί να προκαλέσει αύξηση της όρεξης και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση βάρους. Ωστόσο, η αύξηση του βάρους με τη φλουναριζίνη συχνά είναι σημαντική και προβληματίζει.

Σύμφωνα με τις διεθνείς επιστημονικές συστάσεις (π.χ. της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Νευρολογικών Εταιρειών, European Federation of Neurological Societies), η φλουναριζίνη περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων επιλογών, στα φάρμακα πρώτης επιλογής για την προληπτική θεραπεία της ημικρανίας. Σε ασθενείς με ημικρανία που θα επισκεφθούν ένα Κέντρο Κεφαλαλγίας, είναι αρκετά πιθανό ότι θα τους προταθεί για τη προληπτική θεραπεία της ημικρανίας τους η φλουναριζίνη.

Σε κάθε περίπτωση, η φλουναριζίνη θα πρέπει να λαμβάνεται μόνο μετά από σύσταση γιατρού και υπό ιατρική παρακολούθηση.

Παρά την εκτεταμένη χρήση διαφόρων εναλλακτικών θεραπειών στην ημικρανία (για παράδειγμα: ομοιοπαθητική, βελονισμός αλλά και διάφορες άλλες), μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμμία επιστημονική απόδειξη ότι κάποια εναλλακτική θεραπεία στην ημικρανία έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Για να γίνει αντιληπτό το πως ακριβώς μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα αυτό, θα πρέπει να διευκρινιστούν ορισμένα βασικά θέματα ιατρικής μεθοδολογίας. Όταν μία καινούργια θεραπεία για την ημικρανία δοκιμάζεται, θα πρέπει να αποδείξει την ανωτερότητά της απέναντι στο placebo, σε μελέτες που γίνονται με συγκεκριμένη μεθοδολογία που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση. Το placebo (αλλιώς: εικονικό φάρμακο) κατασκευάζεται ως ένα χάπι ίδιο σε μορφή, βάρος, γεύση με το υπό δοκιμή φάρμακο, χωρίς όμως να έχει καμία δραστική ουσία μέσα. Είναι δηλαδή, μία εντελώς αδρανής απομίμηση του δοκιμαζόμενου φαρμάκου. Οι ασθενείς που συμμετέχουν στην έρευνα γνωρίζουν ότι θα λάβουν είτε το υπό δοκιμή φάρμακο είτε το placebo (έχουν ενημερωθεί και συναινέσει για την συμμετοχή τους στην έρευνα), αλλά δεν ξέρουν αν τελικά αυτό που έλαβαν ήταν το δοκιμαζόμενο φάρμακο ή το placebo. Αυτό γίνεται για να μην μπορεί η “προδιάθεση” που έχουν, θετική ή αρνητική να επηρεάσει τη γνώμη που θα εκφέρουν. Επιπλέον, ούτε ο γιατρός που διενεργεί την έρευνα γνωρίζει αν ο κάθε συγκεκριμένος ασθενής έλαβε το υπό δοκιμή φάρμακο ή το placebo (για να αποφευχθεί παρεμβολή της δικής του “προδιάθεσης”, θετικής ή αρνητικής). Αν και κάποιος θα περίμενε η αποτελεσματικότητα του placebo να ήταν 0%, είναι εντυπωσιακό ότι στις ημικρανίες το 5-20% των ασθενών που παίρνουν placebo έχει πολύ καλά αποτελέσματα. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να έχει διάφορες εξηγήσεις (τυχαία ύφεση της ημικρανίας σε κάποιους ασθενείς, αποτέλεσμα της θετικής σκέψης που δίνει η πιθανή χορήγηση κάποιας θεραπείας σε άλλους, αλλά και διάφορες ακόμη εξηγήσεις), αλλά αυτό που έχει σημασία είναι ότι ένα φάρμακο για να κυκλοφορήσει πρέπει να αποδείξει ότι είναι (κατά πολύ) ανώτερο του placebo. Έτσι, για τα φάρμακα που κυκλοφορούν με συγκεκριμένα στοιχεία γνωρίζουμε ποια είναι η αποτελεσματικότητά τους. Ωστόσο, για τις εναλλακτικές θεραπείες, είτε δεν ξέρουμε την αποτελεσματικότητα τους, είτε, όπου έχουν γίνει μελέτες, φαίνεται να είναι παρόμοια του placebo. Ως εκ τούτου, οι διεθνείς επιστημονικές οργανώσεις θεωρούν ότι οι εναλλακτικές θεραπείες (όπως και φαρμακευτικές θεραπείες για τις οποίες δεν υπάρχει απόδειξη της δράσης τους) δεν μπορεί να προτείνονται ως θεραπείες σε ασθενείς με ημικρανία.

Ο γράφων το κείμενο αυτό, που κατά την ιατρική διαδρομή του έχει συναντήσει τόσο ασθενείς με ημικρανία που υποστηρίζουν ότι βοηθήθηκαν από κάποια εναλλακτική θεραπεία, όσο και άλλους, περισσότερους, που δεν βοηθήθηκαν ακόμη και μετά από πολυετείς θεραπείες, πιστεύει ότι κατά την άσκηση της ιατρικής σε κάποιο ιατρείο κεφαλαλγίας, η επιστημονικότερη άποψη έχει ως εξής: Θα πρέπει να διευκρινίζεται σε ανθρώπους με ημικρανία ότι οι εναλλακτικές θεραπείες δεν έχουν καμία απόδειξη για τη δράση τους (σε αντίθεση με τις φαρμακευτικές θεραπείες) ή και ότι, σε κάποιες περιπτώσεις θεραπειών, υπάρχει και απόδειξη ότι η δράση τους είναι εφάμιλλη του palcebo. Έτσι, εναλλακτικές θεραπείες δεν είναι δυνατόν να προτείνονται στα πλαίσια της άσκησης της επιστημονικά τεκμηριωμένης ιατρικής επιστήμης. Σε περίπτωση που κάποιος ασθενής επιθυμεί να δοκιμάσει, και υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που πραγματικά είναι “φιλικά” διακείμενοι στις εναλλακτικές θεραπείες και αρνητικά διακείμενοι στις φαρμακευτικές, θα πρέπει να του διευκρινίζεται ότι εφόσον το επιθυμεί θα ήταν καλό να το κάνει για ορισμένο χρονικό διάστημα και κατόπιν να κρίνει τη θεραπεία (όπως εξάλλου θα κρίνει και την φαρμακευτική θεραπεία). Αν βοηθά, ασφαλώς και θα πρέπει να την ακολουθήσει. Διαφορετικά όμως, η επι μακρόν παραμονή σε μία εναλλακτική θεραπεία χωρίς αποτέλεσμα (πολλά προσωπικά παραδείγματα στη διάθεση του γράφοντα) απλά παρατείνει μία επώδυνη κατάσταση που υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής.