Γράφει ο Δρ. Μανώλης Δερμιτζάκης MD, PhD, Νευρολόγος, Θεσσαλονίκη. Υπεύθυνος κλινικών μελετών κεφαλαλγίας στην «Euromedica Γενική Κλινική Θεσσαλονίκης», Επιστημονικός Σύμβουλος Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος

https://dermitzaki.gr

Είναι γνωστό σε πολλούς ασθενείς που υποφέρουν ότι η ημικρανία είναι «οικογενειακή υπόθεση». Πολλοί θα θυμούνται ότι π.χ. και η μητέρα τους κλείνονταν σε ένα σκοτεινό δωμάτιο με πονοκέφαλο και έκανε εμετούς ή έδενε το κεφάλι της. Εφόσον σε μία πάθηση υπάρχει κληρονομικότητα και αυτή εμφανίζεται κάποια στιγμή, σημαίνει πως υπήρχε ως γενετική προδιάθεση και «περίμενε» μια κατάλληλη «αφορμή» να εκδηλωθεί. Και στην ημικρανία, η εμφάνιση της νόσου μπορεί να γίνει ακόμη και στην παιδική ηλικία. 

Ας δούμε όμως πρώτα πόσο συχνά είναι ο πονοκέφαλος και η ημικρανία στα παιδιά και στην συνέχεια πως εκδηλώνεται. Το 58% των παιδιών σχολικής ηλικίας θα αναφέρουν έστω και μια φορά πονοκέφαλο, ενώ ένα ποσοστό 7,7% θα έχει πονοκέφαλο που πληροί τα κριτήρια για να ημικρανία! Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε σχολική τάξη οποιασδήποτε βαθμίδας υπάρχει τουλάχιστον ένα παιδί που έχει ημικρανία. Οι πονοκέφαλοι στα παιδιά είναι πιο συχνοί στα κορίτσια (1,5 κορίτσι προς 1 αγόρι) ενώ ειδικά οι ημικρανίες είναι 1,7 κορίτσι προς 1 αγόρι. Στην εφηβεία και στην μετέπειτα ζωή η αναλογία αυτή γίνεται 3 γυναίκες προς 1 άντρα. Η μέση ηλικία έναρξης της ημικρανίας στα παιδιά είναι τα 7,5 έτη. Η ημικρανία διαφέρει πολλές φορές από αυτήν την ενηλίκων, π.χ. διαρκεί λιγότερο χωρίς θεραπεία (~2 ώρες) και σπάνια πάνω από 24 ώρες. Είναι πιο συχνό να εντοπίζεται και δεξιά και αριστερά στο κρανίο που μπερδεύει τους γιατρούς και δεν μπορούν να θέσουν διάγνωση. Συνήθως ξεκινάει το πρωί και βελτιώνεται με τον ύπνο του μικρού ασθενούς. Κάποια συμπτώματα που μπορεί να έχει ένα παιδί ΠΡΙΝ να ξεκινήσει η ημικρανία του μπορεί να είναι: έντονη κόπωση, ανεξήγητη αλλαγή της διάθεσης του, δυσκαμψία στον αυχένα, έντονο χασμουρητό, δυσκολία συγκέντρωσης, ζάλη, πολυουρία.

Στα παιδιά όμως μπορεί η ημικρανία να μην εκφραστεί με το «γνωστό» σύμπτωμα του έντονου πονοκεφάλου, τουλάχιστον στην αρχή για κάποιους μήνες. Υπάρχουν τα λεγόμενα ημικρανικά αντίστοιχα της παιδικής ηλικίας (χωρίς πονοκέφαλο) που είναι:

• Περίεργα κοιλιακά άλγη, που δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλη πάθηση. Συνοδεύονται από ανορεξία, ναυτία και αλλαγή συμπεριφοράς.
• Τακτικοί, στερεοτυπικοί εμετοί που συνοδεύονται από την ανάγκη για ξεκούραση
• Τακτικοί ίλιγγοι, ζαλάδα,

Αν και τελικά είναι συχνή η ημικρανία στα παιδιά, όπως συμβαίνει και με τους ενήλικες, είναι πολύ συχνό να μην γίνεται διάγνωση. Επίσης δυστυχώς είναι συχνό και να τεθεί η διάγνωση της ημικρανίας σε ένα παιδί να υπάρχει μεγάλος δισταγμός -λόγω του νεαρού της ηλικίας- να δοθεί μια αγωγή στο παιδί, εκτός από κοινά παυσίπονα. Να τονίσουμε ρητά ότι η ημικρανία είναι μια συχνή πάθηση της παιδικής ηλικίας και όπως σε κάθε πάθηση πρέπει να γίνει θεραπευτική αντιμετώπιση. Υπάρχουν αγωγές (είτε προληπτικές είτε συμπτωματικές) που μπορούν να δοθούν σε μια νεαρά ή έναν νεαρό ημικρανικό που έτσι ή αλλιώς η ποιότητα ζωής και η απόδοση π.χ. στο σχολείο είναι μειωμένα λόγω της ημικρανίας. Σε αυτήν την περίπτωση μπορεί ο παιδίατρος να παραπέμψει το παιδί σε κάποιον εξειδικευμένο για ημικρανίες νευρολόγο ή σε κάποιο ιατρείο κεφαλαλγίας.

Επιπλέον οδηγίες για τους μικρούς ασθενείς και τους κηδεμόνες τους πως θα χειριστούν καλύτερα την ημικρανία τους:

• Ημερολόγιο πονοκεφάλου που θα συμπληρώνεται από το παιδί ή τον κηδεμόνα του. Τις ημέρες που υπάρχουν κρίσεις να καταγράφονται επιπλέον οι ώρες φαγητού, ύπνου, σωματικής και πνευματικής δραστηριότητας.
• 8-10 ώρες νυκτερινού ύπνου σε ήσυχο και άνετο περιβάλλον. Καλή θερμοκρασία δωματίου.
• 3 μικρά γεύματα την ημέρα σε καθορισμένες ώρες και 1-2 ενδιάμεσα σνακ. Σε καμία περίπτωση δεν παραλείπεται το πρωινό. Προσοχή σε συγκεκριμένες τροφές που μπορούν να προκαλέσουν ημικρανία: σοκολάτα, τυριά, έτοιμες τροφές, fast food.
• Καλή ενυδάτωση. Οι έφηβοι χρειάζονται τουλάχιστον 2 λίτρα νερό την ημέρα (όχι ανθρακούχα ή γλυκά ροφήματα), που αυξάνει σε 3 λίτρα το καλοκαίρι ή με έντονη σωματική δραστηριότητα. Καθόλου αλκοόλ.
• Σωματική δραστηριότητα. Για την ακρίβεια ότι αρέσει στο παιδί, αρκεί να ασκείται σχεδόν καθημερινά. Αν μια συγκεκριμένη γυμναστική, π.χ. έντονη αερόβια προκαλεί κρίσεις πονοκεφάλου, μπορεί να αλλάξει σε άλλο είδος γυμναστικής.

Στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες πολλές φορές οι υψηλές προσδοκίες που υπάρχουν από τα παιδιά και τους εφήβους, γεμίζουν τους νεαρούς συμπολίτες μας με αρκετό άγχος και φόβο αποτυχίας. Για όποιον πάσχει από ημικρανία αυτοί είναι παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν κρίση. Θα πρέπει ίσως κάποιοι στόχοι να συζητηθούν με τον μικρό ασθενή ώστε να είναι ρεαλιστικοί και λιγότερο αγχωτικοί.

———————————–

To κείμενο του Δρ. Μ. Δερμιτζάκη “Ημικρανία στα παιδιά” περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Δρ. Μ. Βικελή με τίτλο “Ημικρανία και άλλες Κεφαλαλγίες”, έκδοση του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος (Αθήνα, 2021).

Δείτε επίσης: Πονοκέφαλοι και ημικρανίες στα παιδιά. Τι μπορεί να σημαίνουν και πότε πρέπει να δούμε τον παιδίατρο ή τον νευρολόγο; Ο εξειδικευμένος στις κεφαλαλγίες Νευρολόγος Μιχάλης Βικελής συζητά το θέμα με τη δημοσιογράφο Βίκυ Καρατζαφέρη, στην ραδιοφωνική εκπομπή “This is Alpha”. Alpha 989 Radio.

Ιατρείο Κεφαλαλγίας

Πόσο συχνά έχετε πονοκέφαλο;

Ο Συγγραφέας

Την ύλη του headaches.gr επιμελείται επιστημονικά ο νευρολόγος

Η ημικρανία είναι μια χρόνια κατάσταση που εκδηλώνεται με κρίσεις πολύ δυνατού πονοκεφάλου. Εκτός από τα συμπτώματα που υπάρχουν στην διάρκεια των κρίσεων, ένας άνθρωπος με ημικρανία μπορεί να έχει συμπτώματα πριν έρθει η κρίση, που ονομάζονται πρόδρομα συμπτώματα, συμπτώματα αφού φύγει η κρίση, που ονομάζονται οπισθόδρομα συμπτώματα, ενώ κάποιοι άνθρωποι με ημικρανία μπορεί να έχουν συμπτώματα και σε όλη τη διάρκεια του μήνα, ανεξαρτήτως κρίσεων και αυτά ονομάζονται μεσοκριτικά συμπτώματα. 

Συμπτώματα της κρίσης ημικρανίας

Το βασικό σύμπτωμα μια κρίσης ημικρανίας είναι, φυσικά, ο πονοκέφαλος. Ο ημικρανικός πονοκέφαλος μπορεί να εμφανίζεται οπουδήποτε στο κεφάλι. Έτσι, στην ημικρανία μπορεί να υπάρχει πονοκέφαλος στο μέτωπο, πόνος στο πίσω μέρος του κεφαλιού, πόνος στα μάτια ή πίσω από τα μάτια (μερικές φορές σαν τρύπημα), πόνος στους κροτάφους και το πλάι του κεφαλιού (ονομάζεται και πόνος στα μηνίγγια), ακόμη και πονοκέφαλος στον αυχένα ή πόνος στην πλάτη. Ο ημικρανικός πόνος μπορεί να αφορά ένα ή περισσότερα σημεία ταυτόχρονα και μπορεί να επεκτείνεται ή να αλλάζει εντόπιση, τόσο στη διάρκεια μιας κρίσης, τόσο και από την μία κρίση στην άλλη. Θα πρέπει να τονιστεί πως δεν είναι απαραίτητο ο πόνος της ημικρανίας να αφορά το μισό κεφάλι. Η λέξη “ημικρανία” χρησιμοποιήθηκε ήδη από τα αρχαία χρόνια για να περιγράψει την πάθηση, ξέρουμε πια όμως πως ένας στους 3 ημικρανικούς δεν έχει πόνο στο μισό, αλλά έχει ταυτόχρονα και στις δύο πλευρές του κεφαλιού. Πολλοί άνθρωποι με ημικρανία νιώθουν τον πονοκέφαλο σαν ρυθμικό πόνο, σαν να έχει παλμό ή σαν να νιώθουν τους χτύπους της καρδιάς τους μέσα στο κεφάλι. 

Αυτό που είναι καθοριστικό για να διαγνώσουμε ένα πονοκέφαλο ως ημικρανία, είναι τα συμπτώματα που τον συνοδεύουν. Στην ημικρανία ο πονοκέφαλος συνοδεύεται από μικρού ή μεγάλου βαθμού ενόχληση από το φως, τους ήχους ή και τις μυρωδιές. Κάποιοι ημικρανικοί δεν μπορούν καθόλου να ανεχτούν αυτά τα ερεθίσματα και, αν μπορούν, κλείνονται σε ένα απομονωμένο και σκοτεινό δωμάτιο. Κάποιο άλλοι τα ανέχονται, έστω και με μικρή ή μεγάλη δυσκολία. Γενικά πάντως, τουλάχιστον ένα από τα τρία (φως, φασαρία, μυρωδιές) είναι σχεδόν πάντα δυσάρεστο -λίγο ή πολύ- όταν ο  πονοκέφαλος είναι ημικρανία. Επίσης, πολύ συχνά στην ημικρανία ο πονοκέφαλος συνοδεύεται από ανακατωσούρα στο στομάχι (ναυτία) ή και εμετό, έναν ή πολλούς, αλλά και μερικές φορές από ζάλη ή και ίλιγγο. 

Ο πονοκέφαλος και τα συνοδά συμπτώματα στην ημικρανία μπορεί να διαρκούν, χωρίς σωστή θεραπεία ώρες ή και ημέρες, αν και προφανώς δεν θα έχουν σταθερή ένταση σε όλη τη διάρκεια της κρίσης. Πολλοί άνθρωποι με ημικρανία, λόγω του πονοκεφάλου και των υπολοίπων συμπτωμάτων, αναγκάζονται να απέχουν από εργασία ή και άλλες δραστηριότητες ή τις καταφέρνουν με μεγάλο κόπο. 

Ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων με ημικρανία μπορεί, συνήθως πριν ξεκινήσει ο πονοκέφαλος, να έχει αύρα, δηλαδή συμπτώματα κυρίως από την όραση (λάμψεις ή χάσιμο κομματιού της όρασης). Η οπτική ή οφθαλμική αύρα της ημικρανίας αναλύεται στις σχετικές ενότητες. 

Τελικά, η σοκολάτα προκαλεί ημικρανικές κρίσεις ή απλά πολλοί άνθρωποι, ώρες πριν ξεκινήσει η κρίση της ημικρανίας τους, έχουν όρεξη για σοκολάτα;

Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία που η επιστημονική έρευνα έχει κατανοήσει σχετικά με την ημικρανία είναι πως μία κρίση μπορεί να ξεκινήσει ώρες πριν την εμφάνιση του πόνου.

Έτσι, όπως η ημικρανική κρίση δεν περιέχει ως μόνο χαρακτηριστικό το άλγος, αλλά και άλλα συμπτώματα (με την φωτοφοβία και ηχοφοβία να είναι κάποια από αυτά), η ημικρανική κρίση δεν ξεκινά με την εμφάνιση του άλγους, αλλά ίσως και πολλές ώρες πριν, με διάφορα άλλα συμπτώματα. Τα πρόδρομα αυτά συμπτώματα δεν υπάρχουν σε όλους τους ασθενείς με ημικρανία ενώ, όταν υπάρχουν, άλλοτε μπορεί να μένουν απαρατήρητα και άλλοτε, λαθεμένα, να θεωρούνται ως εκλυτικοί παράγοντες.

Υπάρχει δηλαδή περίπτωση κάποιος ημικρανικός να έχει ένα σύμπτωμα επειδή έχει ξεκινήσει, μία κρίση, χωρίς να έχει φτάσει στο στάδιο του πόνου, και, λαθεμένα, την επόμενη ημέρα το πρωί που ο πόνος να εκδηλωθεί να θεωρήσει πως το σύμπτωμα που είχε χθες του προκάλεσε την κρίση.

Πολύ συχνά κατά το παρελθόν, αλλά όχι σπάνια ακόμη και σήμερα, ασθενείς και γιατροί “εντοπίζουν” διάφορα συμπτώματα και παράγοντες ως εκλυτικούς ή πυροδοτικούς για την ημικρανία, ενώ πρόκειται για τα αρχικά, πρόδρομα συμπτώματα των κρίσεων.

Μερικά από τα πιο συχνά εμφανιζόμενα πρόδρομα συμπτώματα είναι τα εξής:

Αλλαγές της διάθεσης. Είτε υπερ-ενεργητικότητα και υπερ-δραστηριότητα, είτε κακή διάθεση, κατάθλιψη και τάση για απόσυρση μπορεί να είναι όχι γεγονότα που πυροδοτούν κρίσεις, αλλά αρχικά στάδια κρίσεων, εμφανιζόμενα ως και 2 μέρες πριν εκδηλωθεί ο πόνος. Έτσι το “χθες είχα μεγάλη όρεξη για δουλειές και κουράστηκα υπερβολικά, με αποτέλεσμα να το πληρώσω σήμερα με μια ημικρανία” συχνά δεν ισχύει. Το σωστό θα ήταν “χθες είχα υπερενεργητικότητα γιατί είχε ξεκινήσει μια κρίση ημικρανίας που τελικά σήμερα εκδηλώθηκε και με πόνο στο κεφάλι”.

Όρεξη για φαγητό. Ένα πολύ συχνό πρόδρομο σύμπτωμα της ημικρανίας είναι η όρεξη για φαγητό ή γλυκό.  Πολλοί ημικρανικοί, στα πλαίσια των πρόδρομων συμπτωμάτων έχουν παρατηρήσει μια αυξημένη όρεξη για κάτι γλυκό και-καθόλου περίεργο- μια σοκολάτα είναι μια εύκολη επιλογή. Αν την άλλη μέρα έρθει μια ημικρανία, το να κατηγορηθεί η σοκολάτα είναι ένα λογικό συμπέρασμα, ειδικά εφόσον υπάρχει η ευρύτερα διαδεδομένη άποψη πως η σοκολάτα προκαλεί ημικρανίες. Άτομα που επίμονα και για μήνες αντιστάθηκαν σε αυτές τις παρορμήσεις για γλυκό ή σοκολάτα παρατήρησαν πως οι ημικρανικές κρίσεις έρχονταν ούτως ή άλλως…

Χωρίς αυτό να σημαίνει πως σε κάποιους ανθρώπους με ημικρανία δεν μπορεί η  σοκολάτα να παίζει πυροδοτικό ρόλο, συνολικά μάλλον είναι πιο αθώα από όσο για δεκαετίες πιστεύαμε.

Πόνος στον αυχένα, τον λαιμό ή γενικότερη κόπωση.  ‘Ενα “πιάσιμο” στον αυχένα έχει κατηγορηθεί από πολλούς ημικρανικούς ως αιτία των κρίσεων τους. Πιο πιθανό είναι όμως να πρόκειται για πρόδρομο σύμπτωμα.

 Η εμπειρία ημικρανικών που μετά από δοκιμές μασάζ, ειδικών μαξιλαριών και διαφόρων άλλων μεθόδων ανακούφισης του αυχένα εξακολουθούσαν να έχουν κρίσεις λέει πολλά. Ας μην ξεχνάμε πως ο αυχένας και η ράχη συχνά πονούν και κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, και μάλιστα έντονα. Παρομοίως, μια γενικότερη κόπωση και ένα αίσθημα εξάντλησης συχνά είναι πρόδρομα σύμπτωμα και όχι αιτία μιας κρίσης ημικρανίας.

Φωτοφοβία, ηχοφοβία, ναυτία, χασμουρητό, υπνηλία. Πολλά από αυτά τα συμπτώματα μπορούν να παρουσιαστούν όχι μόνο στη διάρκεια μιας κρίσης ημικρανίας, αλλά και πολλές ώρες πριν, ως πρόδρομα συμπτώματα. Μπορεί η φωτοφοβία και η ηχοφοβία να μην είναι έντονες, αλλά σίγουρα είναι χαρακτηριστικές. Το ίδιο ισχύει για τα επαναλαμβανόμενα χασμουρητά, που είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό πρόδρομο σύμπτωμα, όπως και για μια αναιτιολόγητη υπνηλία. 

Ασφαλώς και τα ενδεχόμενα πρόδρομα συμπτώματα δεν εξαντλούνται στα παραπάνω. Ωστόσο, ο εντοπισμός των πρόδρομων συμπτωμάτων, αν βέβαια αυτά υπάρχουν, μπορεί να είναι πολύ χρήσιμος για κάποιον άνθρωπο με ημικρανία.

Αφενός μπορεί να οδηγήσει σε απενοχοποίηση συμπτωμάτων και συμπεριφορών. Για παράδειγμα, πολλοί ημικρανικοί αποφεύγουν τη σοκολάτα ενώ αυτή δεν αποτελεί εκλυτικό παράγοντα τόσο συχνά όσο αναφέρεται. Ή, άλλοι, κατηγορούν τους εαυτούς τους πως με τη συμπεριφορά τους προκαλούν τις ημικρανίες τους (χαρακτηριστικά: “Χθες κουράστηκα υπερβολικά, είχα υπερδραστηριότητα και σήμερα το πληρώνω”), ενώ η συμπεριφορά αυτή δεν ευθύνεται για την επέλευση της κρίσης, αλλά είναι τμήμα της κρίσης. 

Ακόμη πιο σημαντικό όμως είναι πως ο εντοπισμός των προδρόμων συμπτωμάτων μπορεί να οδηγήσει σε επαγρύπνιση για την επερχόμενη κρίση και, ως εκ τούτου, σε ακόμη πιο έγκαιρη λήψη της σωστής θεραπείας η οποία έτσι θα έχει ακόμη καλύτερο αποτέλεσμα. 

Τα οπισθόδρομα συμπτώματα της ημικρανίας, όταν υπάρχουν, διαρκούν για λίγες ώρες ή μέρες μετά τον τερματισμό μιας κρίσης και μπορεί να μοιάζουν πολύ με τα πρόδρομα συμπτώματα, δηλαδή να περιλαμβάνουν αλλαγές της διάθεσης ή της όρεξης, για παράδειγμα.

Πολύ σημαντικά, επειδή συχνά δεν αναγνωρίζονται σωστά και δεν γίνεται η διάγνωση, είναι τα μεσοκριτικά συμπτώματα της ημικρανίας, δηλαδή συμπτώματα που υπάρχουν διαρκώς, ανεξαρτήτως κρίσεων. Αυτά εμφανίζονται συνήθως σε ανθρώπους με συχνές ή χρόνιες ημικρανίες και μπορεί να είναι συμπτώματα όπως μια αυξημένη ευαισθησία στο φως, τους ήχους ή τις οσμές, συνήθως όχι τόσο έντονη όσο την ώρα μιας κρίσης. Επίσης, έχει θεωρηθεί πως μια κατάσταση συνεχούς διαταραχής της όρασης σαν να βλέπουμε τα τετραγωνάκια σε μια παλιά τηλεόραση ή με σαν να βλέπουμε κουκίδες, που μπορεί να περιγραφεί και ως Visual Snow (οπτικό χιόνι) μπορεί να είναι μεσοκριτικό σύμπτωμα ημικρανίας. Επιπλέον, διαταραχές από το πεπτικό σύστημα, παρατεταμένη ζάλη, κόπωση, αστάθεια, υπνηλία, διαταραχή συγκέντρωσης, άγχος ή κακή ψυχολογική διάθεση έχουν περιγραφεί ως μεσοκριτικά συμπτώματα της ημικρανίας.

Η ημικρανία με αύρα μπορεί να έχει ποικίλες μορφές. Έτσι, υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να έχουν αύρα αλλά να μην έχουν κεφαλαλγία (πονοκέφαλο).

Ο συγγραφέας της σελίδας αυτής έχει δει προσωπικά αρκετούς τέτοιους ασθενείς, που υπάγονται στις εξής τρεις κατηγορίες:

• Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται άνθρωποι που έχουν ημικρανία με αύρα και, κάποιες φορές, έχουν αύρα που δεν ακολουθείται από πονοκέφαλο. Το να συμβεί κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου σπάνιο, ανάμεσα στους ανθρώπους με ημικρανία με αύρα.
• Στη δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται άνθρωποι που παλαιότερα είχαν ημικρανία με αύρα και κατά την πρόοδο της ηλικίας τους χάθηκε το συστατικό του πονοκεφάλου, αλλά παρέμεινε η αύρα. Μία τέτοια εξέλιξη της ημικρανίας με αύρα είναι αρκετά συνηθισμένη. 
• Στη τρίτη κατηγορία περιλαμβάνονται άνθρωποι που εξαρχής είχαν ημικρανική αύρα χωρίς πονοκέφαλο, πολλές φορές αρκετά συχνή και για αρκετά χρόνια. 

Η διάγνωση της ημικρανικής αύρας χωρίς κεφαλαλγία μερικές φορές μπορεί να είναι δύσκολη και να δημιουργείται σύγχυση με άλλες παθήσεις, όπως η επιληψία. Ωστόσο το γεγονός ότι η αύρα σε αυτούς τους ανθρώπους είναι συνήθως πανομοιότυπη από επεισόδιο σε επεισόδιο, αλλά συχνά αλλάζει πλευρά (αριστερά- δεξιά) διευκολύνει τα πράγματα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι άνθρωποι με τέτοιου είδους συμπτώματα θα πρέπει να συμβουλευτούν τον γιατρό τους, ώστε να διερευνηθεί και να επιβεβαιωθεί ότι πρόκειται πράγματι για ημικρανική αύρα.

Θεραπεία σε ασθενείς με αύρα χωρίς κεφαλαλγία πρέπει να χορηγηθεί αν τα επεισόδια αύρας είναι συχνά, παρατεταμένα ή αν στην αύρα περιλαμβάνεται κινητικό έλλειμα (αδυναμία σε κάποιο μέλος του σώματος) και συνήθως χορηγείται στα πλαίσια παρακολούθησης σε κάποιο Ιατρείο Κεφαλαλγίας.

Ενώ στις περισσότερες ιατρικές παθήσεις, ο όρος «χρόνιος» σημαίνει ότι η πάθηση υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια, στην ημικρανία ο όρος “χρόνια ημικρανία” χρησιμοποιείται για να δηλώσει ότι η ημικρανία εμφανίζεται πολύ συχνά, περισσότερες από 15 ημέρες τον μήνα.

Δεν έχουν πολλοί άνθρωποι με ημικρανία τη χρόνια μορφή της: Οι περισσότεροι άνθρωποι με ημικρανία θα έχουν περιστασιακά και μόνο κρίσεις, συνήθως από 1 ως 3 φορές τον μήνα ή και αραιότερα. Σε μερικούς ανθρώπους, εντούτοις, οι κρίσεις ημικρανίας μπορούν να γίνουν σταδιακά πολύ συχνές, και μπορούν ακόμη και να εξελιχθούν σε μια κατάσταση όπου ο άνθρωπος έχει πονοκέφαλο 15 ημέρες μηνιαίως ή περισσότερο, να μεταπέσει, δηλαδή, σε χρόνια ημικρανία. Στη χρόνια ημικρανία μπορεί να χαθούν τα αρχικά, τυπικά χαρακτηριστικά της ημικρανίας και να υπάρχει ένας πονοκέφαλος συνεχής ή σχεδόν συνεχής, χωρίς δυσανεξία στο φως και τους θορύβους ή ναυτία και έμετο, ένας πονοκέφαλος δηλαδή που ίσως μοιάζει περισσότερο με πονοκέφαλο τάσεως (δείτε περισσότερα για αυτόν εδώ), παρά με ημικρανία. Οι άνθρωποι που έχουν χρόνια ημικρανία πραγματικά υποφέρουν, βρισκόμενοι διαρκώς μέσα σε μία κατάσταση πόνου.

Η εξέλιξη της επεισοδιακής σε χρόνια ημικρανία γίνεται συνήθως σταδιακά, κατά τη διάρκεια ετών. Οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό δεν έχουν πλήρως διαλευκανθεί. Μία εξήγηση μπορεί να είναι ότι συχνές κρίσεις ημικρανίας ευαισθητοποιούν βαθμιαία το σύστημα πόνου του εγκεφάλου, έτσι ώστε τελικά οι κρίσεις της ημικρανίας να έρχονται όλο και πιο εύκολα και συχνά. Με άλλα λόγια, αντί ο εγκέφαλος μας να “συνηθίσει” και να αντέχει το πόνο, τελικά γίνεται πιο ευαίσθητος σε αυτόν. Αυτό δεν έχει αποδειχθεί, αλλά εάν κάποιος μηχανισμός όπως αυτός είναι η αιτία, εύκολα κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι η προσεκτική διαχείριση και σωστή θεραπεία της ημικρανίας μπορεί να ελαχιστοποιήσει τον αριθμό κρίσεων που συμβαίνουν και τελικά να αποτρέψει την ανάπτυξη της χρόνιας ημικρανίας.

Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που, αν υφίστανται, θεωρούμε πως συμβάλουν σημαντικά στην εξέλιξη σε χρόνια ημικρανία. Η συνύπαρξη ψυχιατρικών παθήσεων, όπως η κατάθλιψη και η αγχώδης διαταραχή, η παχυσαρκία, η άπνοια στον ύπνο, η κατάχρηση καφεΐνης, ο βρουξισμός (σφίξιμο/τρίξιμο των δοντιών) και το ιστορικό κάκωσης στο κεφάλι είναι παράγοντες κινδύνου για μετάπτωση σε χρόνια ημικρανία. Σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου είναι η ύπαρξη υψηλής συχνότητας επεισοδιακής ημικρανίας.  

Κάθε παράγοντας κινδύνου για χρόνια ημικρανία, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται εγκαίρως, ειδικά σε ανθρώπους  με συχνή επεισοδιακή ημικρανία. Σε περίπτωση επεισοδιακής ημικρανίας με συχνότητα πάνω από 8 μέρες το μήνα (κατά μέσο όρο), συνήθως είναι σκόπιμο να ξεκινήσει προληπτική θεραπεία για την ημικρανία. 

Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες στις οποίες εντάσσονται άνθρωποι που αναπτύσσουν χρόνια ημικρανία. 

• Στην πρώτη κατηγορία βρίσκονται άνθρωποι που κάνουν κατάχρηση των φαρμάκων που λαμβάνονται για την καταπολέμηση της ημικρανίας, σε όποια κατηγορία και αν ανήκουν αυτά (αναλγητικά, εργοταμινικά, τριπτάνες) (δείτε περισσότερα για τα φάρμακα για τις κρίσεις ημικρανίας). Το όριο για να πούμε ότι κάποιος κάνει κατάχρηση φαρμάκων είναι να λαμβάνει, ανάλογα με την περίπτωση, αναλγητικά οποιουδήποτε τύπου για την ημικρανία σε περισσότερες από 10 ή 15 ημέρες τον μήνα, αν και υπάρχουν άνθρωποι με χρόνια ημικρανία που λαμβάνουν καθημερινά και φτάνουν να χρησιμοποιούν 100άδες χάπια το μήνα. Σε κάθε τέτοια περίπτωση, μιλάμε, πέρα από την ημικρανία, και για πονοκέφαλο από κατάχρηση φαρμάκων. 
• Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται άνθρωποι που, ενώ αρχικά έχουν μια επεισοδιακή ημικρανία, η συχνότητα σταδιακά αυξάνεται και τελικά αναπτύσσουν χρόνια ημικρανία, χωρίς όμως να κάνουν κατάχρηση φαρμάκων.

Η θεραπεία των ασθενών με χρόνια ημικρανία είναι ιδιαίτερα δύσκολη και απαιτεί φαρμακευτικούς χειρισμούς από πεπειραμένο ιατρό ή στα πλαίσια παρακολούθησης σε κάποιο Ιατρείο Κεφαλαλγίας, ειδικά δε αν συνυπάρχει και κεφαλαλγία από κατάχρηση φαρμάκων, μία οντότητα δυσκολότερη στην αντιμετώπισή της.

Δεν υπάρχει ολοκληρωμένη και οριστική απάντηση για την ερώτηση αυτή, που έχει πραγματικά γίνει αντικείμενο διαφωνιών μέσα στην επιστημονική κοινότητα.

Προσπαθώντας να συνθέσω τις ισχύουσες θεωρίες, μπορούμε να πούμε ότι – με απλά λόγια- θεωρείται ότι οι άνθρωποι με ημικρανία με αύρα ίσως να έχουν μια μικρή βιοχημική αλλαγή στα νευρικά κύτταρα του εγκεφαλικού φλοιού τους, που τους καθιστά πιο ευάλωτους να αναπτύξουν ένα φαινόμενο που καλείται “φλοιώδης μετακινούμενη καταστολή”. Αυτό το φαινόμενο μπορεί ίσως να προκληθεί από ποικίλους παράγοντες, που διαφέρουν από άτομο σε άτομο, στους οποίους μπορεί να συμπεριλαμβάνονται κάποιοι από τους γνωστούς μας εκλυτικούς παράγοντες. Η φλοιώδης μετακινούμενη καταστολή προκαλεί την αύρα και, ανάλογα με την περιοχή του εγκεφάλου που συμβαίνει, μπορούμε να έχουμε οπτική, αισθητική ή άλλου τύπου αύρα.

Όσον αφορά τους ανθρώπους που έχουν ημικρανία χωρίς αύρα, η “έλλειψη” της αύρας ίσως οφείλεται στο ότι στον εγκέφαλο τους δεν συμβαίνει το φαινόμενο της φλοιώδους μετακινούμενης καταστολής ή, σύμφωνα με άλλους ερευνητές, στο ότι το φαινόμενο συμβαίνει, αλλά σε “σιωπηλές” περιοχές του εγκεφάλου. 

Αν και οι ισχύουσες θεωρίες δίνουν αρκετές εξηγήσει για την αύρα, υπάρχουν ακόμη αρκετά σημεία που χρειάζεται να διευκρινιστούν. Ωστόσο, όσο προχωράει η ιατρική έρευνα, τόσο πιο πολύ καταλαβαίνουμε την αύρα, την ημικρανία και τα μυστικά τους.

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι τα συμπτώματα της αύρας εμφανίζονται λόγω ενός φαινομένου για το οποίο στα ελληνικά χρησιμοποιούμε τον όρο “φλοιώδης μετακινούμενη καταστολή” (στα αγγλικά: “Cortical Spreading Depression”).

Πρόκειται στην ουσία για ένα κινούμενο κύμα διέγερσης των νευρικών κυττάρων, που αρχίζει συνήθως στις οπτικές περιοχές του εγκεφάλου και μετακινείται αργά κατά μήκος της επιφάνειας του εγκεφάλου. Το κύμα αυτό ακολουθείται από ένα μεγαλύτερης διάρκειας κύμα καταστολή της δραστηριότητας των νευρικών κυττάρων. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να ερμηνεύσει διάφορους τύπους αύρας, όπως για παράδειγμα τις φωτεινές οπτικές γραμμές που μερικοί πάσχοντες από ημικρανίας βιώνουν κατά τη διάρκεια της αύρας τους (προκαλούνται από το κύμα διέγερσης), αλλά και την παρακείμενη προσωρινή μερική απώλεια όρασης (κύμα καταστολής). 

Ανάλογα με την περιοχή του εγκεφάλου που προσβάλεται, μπορεί να υπάρχει αύρα από την όραση (κάποιοι το ονομάζουν και “οφθαλμική ημικρανία”), από την αίσθηση (μούδιασμα στο χέρι ή το πρόσωπο), από την ομιλία (δυσκολία εύρεσης λέξεων ή κατανόησης) ή την κίνηση (παράλυση ενός μέρους του σώματος ή και του μισού σώματος).

Στο video που ακολουθεί (πηγή: YouTube), ο αμερικανός καθηγητής S.Silberstein εξηγεί με αρκετά απλό τρόπο το πολύ δύσκολο θέμα του τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της αύρας της ημικρανίας. Το βίντεο επισημαίνει και την επίδραση της ημικρανικής αύρας στην καλλιτεχνικη έκφραση, όπως σε γλυπτά και πίνακες του Pablo Picaso, αλλά και στο “Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων” του Λούις Κάρολ.

Η ημικρανία χωρίς αύρα είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος ημικρανίας, και αφορά ως και 90% των ανθρώπων με ημικρανία.

Αν και πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι ημικρανία σημαίνει απαραίτητα «πόνος στο μισό κεφάλι», αυτό δεν είναι απαραίτητο. Πραγματικά, τις περισσότερες φορές, ο πόνος στην ημικρανία εντοπίζεται στο μισό του κεφαλιού: συχνά στην περιοχή πίσω από το ένα μάτι και τον κρόταφο, αλλά μπορεί επίσης να βρίσκεται στην κορυφή του κεφαλιού, ακόμα και στο πίσω μέρος του κεφαλιού ή και στον αυχένα. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου σπάνιο ο πόνος να υπάρχει σε ολόκληρο το κεφάλι. Πολύ συχνά μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι ο πόνος στην ημικρανία αλλάζει εντόπιση από κρίση σε κρίση. Δηλαδή, μπορεί τη μία φορά να εντοπίζεται στο δεξιό μισό του κεφαλιού και την επόμενη φορά στο αριστερό. Αυτό είναι ένα τυπικό χαρακτηριστικό της ημικρανίας.

Ο πόνος στην ημικρανία είναι συνήθως ιδιαίτερα δυνατός και συνοδεύεται από μία σειρά άλλων συμπτωμάτων, όπως το ότι ο άνθρωπος που έχει ημικρανία δεν μπορεί να ανεχθεί το φως, τους έντονους ήχους, τις μυρωδιές και επίσης ότι μπορεί να έχει τάση για εμετό ή και να κάνει εμετούς.

Η κρίση ημικρανίας διαρκεί από λίγες ώρες ως 2-3 ή και περισσότερες ημέρες, μέχρι να υφεθεί. Μετά από κάποιο διάστημα η ίδια ιστορία επαναλαμβάνεται, καθώς η κρίση επανέρχεται (σε κάποιους ανθρώπους μετά από αρκετούς μήνες, ενώ σε κάποιους μετά από λίγες ημέρες).

Ως αποτέλεσμα του πόνου αλλά και των υπολοίπων συμπτωμάτων, ο άνθρωπος που έχει ημικρανία δεν μπορεί να έχει φυσιολογική δραστηριότητα την ώρα της κρίσης, ενώ μπορεί να φτάνει σε ανάγκη για κατάκλιση σε ένα σκοτεινό δωμάτιο.

Η φαρμακευτική θεραπεία στην ημικρανία χωρίς αύρα περιλαμβάνει παυσίπονα, ειδικά αντιημικρανικά φάρμακα και, ενδεχομένως, ειδική προφυλακτική αγωγή (δείτε περισσότερα στις σχετικές ενότητες),

Η ημικρανία χωρίς αύρα ονομάστηκε έτσι λόγω της έλλειψης των -συχνά- εντυπωσιακών συμπτωμάτων της ημικρανικής αύρας. Πήρε δηλαδή το όνομά της σε αντιδιαστολή με την “ημικρανία με αύρα” που περιγράφεται στη συνέχεια και που είναι σαφώς πιο σπάνια. Στο παρελθόν, η ημικρανία χωρίς αύρα αποκαλούνταν «κοινή ημικρανία», όρος που δεν πρέπει να χρησιμοποιείται πια γιατί προκαλεί σύγχυση.

Μερικοί άνθρωποι με ημικρανία (λιγότεροι από έναν στους τέσσερεις) ίσως έχουν αύρα πριν από μερικές από τις κρίσεις πονοκέφαλού τους. Συχνά, άνθρωποι με ημικρανία αποκαλούν λανθασμένα ως «αύρα» την ακαθόριστη και μη συγκεκριμένη αίσθηση ότι θα έρθει μία ημικρανική κρίση. Όμως, ο όρος αύρα αναφέρεται σε κάτι εντελώς διαφορετικό: “Αύρα” στην ημικρανία ονομάζονται κάποια συγκεκριμένα συμπτώματα, που συνήθως προηγούνται του πόνου.

Η ημικρανική αύρα μπορεί να είναι οπτική, αισθητική, κινητική ή από την ομλία.

Η πιο κοινή αύρα αποτελείται από οπτικά συμπτώματα (οπτική αύρα). Συχνά, ο άνθρωπός που έχει οπτική αύρα μπορεί να βλέπει φωτεινές γραμμές, φωτάκια που αναβοσβήνουν ή και θαμπά τμήματα μέσα στο οπτικό του πεδίο (τα συμπτώματα αυτά αναφέρονται ενδεικτικά, καθώς υπάρχουν πολλοί τύποι οπτικής αύρας). Συχνά τα συμπτώματα συνυπάρχουν: Μία γραμμή, φωτεινή ή όχι, που μπορεί να αναβοσβήνει έχει από τη μία πλευρά της μία περιοχή όπου η όραση δεν είναι καθαρή (αυτό αποκαλείται ιατρικά “σπινθηροβόλο σκότωμα”). Τα συμπτώματα της οπτικής αύρας εντοπίζονται σε τμήμα του οπτικού πεδίου (δεξιού ή αριστερού), κάτι που συχνά κάνει τον άνθρωπό που τα έχει, να θεωρεί, λανθασμένα, ότι τα συμπτώματα αφορούν στο ένα μάτι (δεξιό ή αριστερό). Τα συμπτώματα της οπτικής αύρας μετακινούνται μέσα στο οπτικό πεδίο, συχνότερα κινούμενα από το κέντρο προς τα έξω. Αν εντοπίζονται σε ολόκληρο το ήμισυ του πεδίου, συχνά περιγράφεται ότι «φαίνονται τα πρόσωπα και τα αντικείμενα μισά». Διαρκούν χαρακτηριστικά λιγότερο από ώρα, και συχνά μόνο 15 ή 20 λεπτά. Ο πονοκέφαλος της ημικρανίας συνήθως ακολουθεί την αύρα, αλλά σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να προηγείται ή να συμβαίνουν ταυτόχρονα. Παλαιότερα η ημικρανία με οπτική αύρα ονομαζόταν “οφθαλμική ημικρανία” ή “οπτική ημικρανία”, όροι που πια έχουν καταργηθεί στη σύγχρονη επιστημονική ορολογία.

Μερικές κοινές περιπτώσεις οπτικής αύρα (αλλά, αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους) φαίνονται στην παρακάτω εικόνα.

Για την οπτική αύρα, παλαιότερα χρησιμοποιούνταν και άλλοι ιατρικοί όροι, όπως “οφθαλμική ημικρανία” ή “οπτική ημικρανία”, που όμως πλέον έχουν καταργηθεί. 

Στο video που ακολουθεί (πηγή: Mayo Clinic) παρουσιάζεται μία περίπτωση του πως μπορεί να μοιάζει η οπτική αύρα.

Εκτός από τα οπτικά συμπτώματα, μερικοί άνθρωποι έχουν αισθητική αύρα (μούδιασμα ή «βελόνιασμα») σε ένα μέρος του σώματος. Η αισθητική αύρα περιλαμβάνει συνήθως το χέρι και το πρόσωπο στην ίδια πλευρά. Άλλοι άνθρωποι βιώνουν διαταραχές του λόγου ως τμήμα της αύρας τους (δεν βρίσκουν τις λέξεις ή και δεν μπορούν καθόλου να μιλήσουν).

Αν και τα συμπτώματα αύρας μπορούν να είναι (αρχικά, τουλάχιστον) τρομακτικά για μερικούς ανθρώπους, είναι γενικά αβλαβή, και οι άνθρωποι με ημικρανία με αύρα ίσως τα βιώσουν πολλές φορές στη διάρκεια της ζωής τους. Εντούτοις, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση τέτοια συμπτώματα να αναφέρονται στον νευρολόγο, για να εξασφαλιστεί ότι δεν οφείλονται σε κάποια άλλη αιτία.

Θεραπεία σε ασθενείς με ημικρανική αύρα πρέπει να χορηγηθεί αν τα επεισόδια αύρας είναι συχνά, παρατεταμένα ή αν στην αύρα περιλαμβάνεται κινητικό έλλειμα (αδυναμία σε κάποιο μέλος του σώματος) και συνήθως χορηγείται στα πλαίσια παρακολούθησης σε κάποιο Ιατρείο Κεφαλαλγίας. Για το σύμπτωμα της αύρας αυτό καθεαυτό, θεραπεία που να μπορεί να ληφθεί εκείνη τη στιγμή και να το σταματήσει δεν υπάρχει. Πρόκειται για ηλεκτροχημικό φαινόμενο που συμβαίνει στον εγκέφαλο και ούτε τα αναλγητικά, ούτε τα ειδικά αντι-ημικρανικά παυσίπονα μπορούν να το αναχαιτίσουν. Ωστόσο, διάφορες προληπτικές θεραπείες της ημικρανίας μπορούν να μειώσουν τη συχνότητα της αύρας και έτσι, αν η αύρα είναι συχνή ή αν για οποιοδήποτε άλλο λόγο χρειάζεται να γίνει προσπάθεια μείωσης της συχνότητας της, μπορεί να χρησιμοποιηθούν (δείτε τη σχετική ενότητα).